Những điều cần biết về tục thờ các vị thần sông nước – Văn Cúng Lễ Tết Việt Nam
Tục thờ các vị thần sông nước
Tục thờ những vị thần sông nước có ở những đền Lảnh, Cửa Sông, Lê Chân, Vũ Điện, đình Đá Tiên Phong … .
Xuất phát từ quan niệm vạn vật hữu linh, thờ thủy thần là một tục thờ có sớm và phổ biến ở các vùng có địa bàn sông nước. Nghiên cứu truyền thuyết về các vị thần được thờ trong các dinh, đền của Hà Nam, thì lễ hội, tục thờ các vị thần này thì thấy dấu vết về tục thờ thủy thần khá đậm nét.
Điểm tiên phong phải kể đến là đền Cửa Sông ( còn gọi là đền Tam Giang, đền Cô Bơ, đền Mẫu Thoải ) ở thôn Yên Lạc, xã Mộc Nam, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Đền này được dựng ngay trên một gò đất nổi ở ngã ba sông Hồng với sông Lảnh Giang. Lảnh Giang thực ra là một nhánh của sông Hồng, do quy trình phân dòng mà tạo ra một gò nối ở giữa và một nhánh sông chảy vòng qua gò nổi đó. Chính vì vậy mà đền còn có tên là đền Tam Giang. Ngày nay dòng Lảnh Giang đã cạn dần, chỉ còn dấu vết là một con lạch nhỏ, sông chảy hiền hòa nhưng xưa kia nơi đây nước sông chảy xiết, và ở ngã ba sông này có những vòng xoáy nước rất nguy khốn. Vì thế mà ngôi đền trên gò nổi trước đây trở nên rất linh, ngày thường có đông người đến lễ. Sau này do sông đổi dòng, bãi nổi lở dần, đền bị sụt lún, phải chuyển vào trong .
Nay đền được xây bên cạnh dòng sông Hồng và dấu tích của dòng Lảnh Giang đang dần cạn. Ngày hội đền trước kia có tục đua thuyền, rước nước là những tục tương quan mật thiết đến việc thờ cúng thủy thần. Vị thần mà ngôi đền này thờ là Mẫu Thoải, vị thần đảm trách miền sông nước trong tín ngưỡng Tứ Phủ .
Liên quan mật thiết đến đền cửa Sông là đền Lảnh Giang, còn được gọi là đền Chính, đền Quan Lớn Đệ Tam. Đó là đền thờ một trong ba vị hoàng thượng vốn là ba con rắn được sinh ra từ một cái bọc. Tương truyền, vị hoàng thượng này có công lớn trong việc chống Thục nên được vua Hùng phong là Nhạc Phủ Ngư Thượng đẳng thần, sau được gia phong là Trấn Tây An Tam Kỳ Linh ứng Thái thượng đẳng thần. Từ nguồn gốc của thần – sinh ra từ sự hoài thai của thủy thần trong hình hài của một con rắn, bộc lộ của nước, đến tên hiệu của vị thần này cũng thấy rất rõ thực chất của thần là một vị thần sông nước. Đó là lớp nghĩa cổ nhất của vị thần này mà truyền thuyết thần thoại về một vị tướng của Hùng Vương được thêu dệt sau này cũng không làm mờ lớp nghĩa bắt đầu .
Đền được xây sát phía ngoài chân đê, là nơi mà dân sóng nước qua lại hoàn toàn có thể thuận tiện vào cầu nguyện. Hình ảnh của vị thần, một con rắn thần, là hình ảnh phổ cập về những vị thủy thần ở nhiều vùng sông nước. Lễ hội đền Lảnh Giang, cũng như đền Cửa Sông, có lễ rước nước, hội đua thuyền, bơi chải. Đó là những nghi lễ phổ cập của tín ngưỡng thờ thủy thần. Nằm trong vùng một cụm di tích lịch sử, cách nhau chỉ l00m mà có tới hai ngôi đền thờ thủy thần, đền Lảnh Giang và đền Cửa Sông đã biểu lộ rất rõ tín ngưỡng thờ thủy thần của người dân địa phương .
Có thể thấy dấu vết của tục thờ thủy thần qua hình tượng rồng được chạm khắc xung quanh và trên trán bia Sùng Thiện Diên Linh, trên vách thấp cũng chạm khắc nhiều mảng rồng ổ. Rồng hình tượng cho tín ngưỡng của những dân cư canh tác lúa nước, ẩn dụ sự cầu mong mưa thuận gió hòa để tăng trưởng sản xuất nông nghiệp. Trên trán bia chạm hai con rồng đối xứng, chầu vào hàng chữ Đại Việt quốc đường gia đệ tứ đế Sùng Thiện Diên Linh tháp bi ( tháp bia Sùng Thiện Diên Linh – nước Đại Việt triều vua Lý thứ 4 ) .
Rồng còn làm vật trang trí trên gạch đất sét : thân hình tròn trịa với nhiều khúc uốn lượn, chân dài và nhỏ dần về phía đuôi, vừa có dáng dấp của một con rắn, vừa có hình thù của cá sấu. Hình rồng còn thô sơ như vậy là do biểu lộ tín ngưỡng của dân cư Việt viễn cổ ở đồng bằng sông nước với tục thờ rắn và cá sấu, lấy những loài thủy tộc này làm vật tổ. Huyền thoại họ Hồng Bàng ( lý giải nguồn gốc những tộc người Việt cổ ) kể rằng, Lạc Long Quân ( vị tổ của người Việt vùng đồng bằng ) là một loài rắn hóa thân mà thành. Rắn và cá sấu theo tín ngưỡng của dân gian được trừu tượng hóa dần, trở thành hình tượng rồng. Và rồng cũng được những triều đại phong kiến Nước Ta chọn làm hình tượng của vương quyền, càng về sau vẻ diện mạo của nó càng biểu lộ uy quyền phong kiến .Truyền thuyết về vị thần đình làng Văn Xá (thôn Văn Xá, xã Đức Lý, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam) cũng cho thấy rõ dấu vết của tục thờ thủy thần. Vị thần Thành hoàng của làng thoát thai từ một con rắn, khi con đê vỡ, đã trở lại hình hài rắn, nằm chắn ngang đoạn đê vỡ, căng mình ra để ngăn nước lũ, bảo vệ xóm làng.
Vị thần Thành hoàng của đình Đá Tiên Phong ( Thôn An Mông, xã Tiên Phong, huyện Duy Tiên ), một nữ tướng của Hai Bà Trưng lúc hóa cũng có rồng mang thuyền vàng đến đón. Đó là những trầm tích văn hóa truyền thống sâu xa của tín ngưỡng dân gian nhiều khi đã bị chìm đi dưới lớp nổi là những truyện kể về lịch sử dân tộc được chồng chất sau này. Nhìn vào tục thờ, liên hoan, hoàn toàn có thể thấy rõ những biểu lộ của tín ngưỡng này, tục rước nước, tục đua thuyền … phổ cập trong những tiệc tùng truyền thống ở Hà Nam .
Source: https://suadieuhoa.edu.vn
Category : Nhà Cửa
