Cúng gia tiên ngày Tết thế nào cho đúng
|
| Người Nước Ta thường bày biện chu toàn bàn thờ cúng gia tiên vào ngày Tết. Ảnh : Phạm Thắng . |
Thạc sĩ Nguyễn Đức Bá hiện là Trưởng phòng Nghiên cứu Bảo tồn Di sản tại Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa Tôn giáo. Ông cũng là tác giả của nhiều cuốn sách về phong tục, văn hóa truyền thống như Phóng sinh dưới góc nhìn Phật pháp và đời sống, Bàn thờ gia tiên và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt …
Trao đổi với Zing, ông Nguyễn Đức Bá cho biết Tết, theo quan niệm tâm linh phổ biến của người Việt Nam, là dịp để các tiên tổ quy tụ về, sum vầy với con cháu. Bàn thờ gia tiên được cho là sẽ biểu hiện cái tâm của gia chủ hướng về tổ tiên như thế nào.
Bạn đang đọc: Cúng gia tiên ngày Tết thế nào cho đúng
“Có tâm là quý nhưng tâm cũng nên đúng”
– Ông đã chuẩn bị sẵn sàng tư liệu và viết cuốn ” Bàn thờ gia tiên và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ” như thế nào để sách ra đời bạn đọc đúng dịp Tết này ?- Cuốn Bàn thờ gia tiên và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt tôi không tập trung chuyên sâu liền mạch mà viết lẻ tẻ nên thời hạn khá lâu. Ba năm trước, tôi viết về vật liệu gỗ để làm bàn thờ cúng, năm kia tôi viết về quy cách bài trí trên bàn thờ cúng, năm nay tôi viết về những thế lạy .Tôi học Hán-Nôm, thường nghiên cứu và điều tra những văn bản cổ trong viện Hán-Nôm, thư viện Quốc gia. Sau khi điều tra và nghiên cứu triết lý trong sách, tôi đi thực tiễn để kiểm nghiệm nữa. Ví dụ, sau khi đọc về vật liệu gỗ, tôi đi về những làng nghề để phỏng vấn những nghệ nhân sản xuất đồ thờ, để xem từ trước đến giờ, những cụ dùng vật liệu gỗ có như sách nói không. Tôi cũng muốn xem tình hình làm bàn thờ cúng nữa, xem có khớp với sách cổ hay không .
ThS Nguyễn Đức Bá tại phòng thao tác ở Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa Tôn giáo. Ảnh : Minh Hùng. Tôi cũng đã đến những nơi được cho là TT của thờ tự, như miếu, nhà thời thánh của những vị tiến sỹ, bảng nhãn, thám hoa thời xưa, nhà thời thánh Giang Văn Minh, nhà thời thánh họ Lê, xem họ bài trí như thế nào. Kết hợp lý thuyết với tình hình xong tôi mới đưa ra sách .Đương nhiên, có một điều là sau khi điều tra và nghiên cứu xong, tôi nhận thấy có một số ít nghi thức nay người ta thường làm thực ra là làm sai. Cho nên tôi viết sách, mong khuynh hướng lại những nghi thức .- Ông hoàn toàn có thể nêu một vài ví dụ cho những nghi thức đó ?- Đơn cử, ngày này bày bàn thờ cúng người ta hay bày 2 bình hoa, 2 đĩa hoa quả … Đó là tư duy của người dương, ý niệm thời xưa là người âm tư duy chỉ 1 thôi : 1 bình hoa, 1 đĩa quả. Ngày nay người ta cũng hay xếp hoa quả quá cao, che mất bài vị, đúng ra là nên để chếch ra. Đó là những nghi thức có ý nghĩa. Bây giờ người ta hay làm tùy hứng .- Có thể coi những biến hóa trong bài trí bàn thờ cúng là nâng cấp cải tiến không ?- Cải tiến ấy là theo tư duy và sở trường thích nghi của người làm, chứ không phải cho đối tượng người tiêu dùng mình hướng đến. Sách mạng lưới hệ thống tư duy của cha ông ta thời xưa giờ khó tiếp cận, thế cho nên mọi người thực thi lễ bái chỉ nghĩ : ” Có tâm là được “. Nhiều người còn đem đồ mặn, gà qué lên chùa Tam Bảo cúng …Xin lấy một ví dụ khác : thời xưa, rồng phượng là của hoàng gia, vua chúa thôi. Giờ người ta cũng tùy nghi rồi, bày biện bàn thờ cúng đầy rồng phượng, kể cả rồng năm móng, với ý thức thời xưa là cấm tiệt, không ai nhà dân mà dám dùng đồ có rồng năm móng .Tôi nghĩ góc nhìn của người đương đại đang ép ” người xưa ” phải theo. Chúng ta cúng tổ tiên là hướng đến những thế hệ trước, thế hệ sống trong thời phong kiến với tư duy của thời phong kiến, hồi đó người ta thấy rồng thấy vàng là phải tránh ra. Mình đặt rồng đặt vàng trước mặt những cụ, những cụ sợ chứ, ai dám phi vào mà ngồi .Tôi nghĩ có tâm là quý nhưng tâm cũng nên đúng. Mong muốn của tôi là xu thế mọi người thực thi thờ cúng sao cho đúng, tất yếu tôi đã tìm hiểu thêm nhiều nguồn tài liệu để đi đến được những đúc rút thống nhất, những lễ quy chung. Đúng là nên cải biến cho đơn thuần hơn, nhưng cái gì quy chuẩn thì không nên biến hóa .
– Việc định hướng phong tục lễ nghi hẳn không dễ?
– Tất nhiên là khó rồi. Nhưng lý giải ra thì nhiều người sẽ nghe. Do lúc bấy giờ kiến thức và kỹ năng chưa được phổ cập thoáng rộng thôi. Tôi nghĩ người ta không cố ý làm sai .Thờ cúng đúng cách chính là phản ánh những giá trị cha ông ta để lại. Tôi nghĩ ta nên biết để gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn xinh xắn của dân tộc bản địa .
Cúng gia tiên bắt nguồn từ chữ “hiếu”, trở thành một giá trị dân tộc
– Văn khấn có đặc thù truyền miệng, mỗi người khấn một kiểu, vậy làm thế nào để biết chọn văn khấn ” đúng ” ?- Đối với văn khấn gia tiên thì khi khấn còn tùy vào tôn giáo, tín ngưỡng và vùng miền. Văn khấn chung chung lúc bấy giờ thì chỗ nào cũng ” Nam mô a di đà phật “, đấy là tư duy của Phật giáo. Nhưng còn những người theo công giáo thì sao ? Rồi những người theo đạo Cao Đài ? Những dân tộc bản địa như Chăm-pa và Khơ-me cũng thờ mẫu riêng ? Chúng ta không hề áp đặt mọi người phải khấn theo văn mình .Trong sách, tôi đưa ra một cái nhìn khách quan hơn để mọi người hiểu rõ. Văn khấn trong Bàn thờ gia tiên và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt là văn khấn chung, rồi ai theo đạo nào sẽ tự bổ trợ, kiểu ” Con là con chiên ” hay ” Con là Phật tử ” …- Theo ông, tập tục thờ cúng gia tiên được hình thành và gìn giữ thế nào trong đời sống người Việt ?- Trong chương 1 sách Bàn thờ gia tiên và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt có nhắc tới. Từ nghìn xưa, người dân Việt vẫn luôn coi trọng Hiếu lễ .Tục thờ cúng tổ tiên khởi phát từ lòng tri ân, nhớ ơn tiên tổ. Từ cảm niệm về ý thức, người ta có mạng lưới hệ thống vật chất kèm theo, người ta tìm cách nói thế nào cho tỏ được ý cao nhất của ngôn từ – sinh ra văn khấn.
Sách Bàn thờ gia tiên và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt. Ảnh : NXB Tôn giáo. Hệ thống tư niệm gia tiên là chung, nhưng mỗi dân tộc bản địa lại có một cách trình diễn khác nhau. Trong ý niệm riêng, người ta sẽ khấn người nào quản lý cao nhất tiên phong .Chữ ” hiếu ” cũng là một trong những niềm tin và cũng là pháp luật khắc nghiệt của Nho giáo. Từ cái ý thức ấy hướng đến vật chất để đưa ý thức lên giá trị cao hơn. Từ những lời lẽ, cử chỉ khấn, tín thờ cúng gia tiên được hình thành. Điều này đã được ghi lại trong những văn bản từ thời Nho giáo. Đương nhiên, qua những thời kỳ, mạng lưới hệ thống tư duy này ngày càng tăng trưởng, để rồi trở thành một ý niệm sống của người Việt .Cho đến nay, mạng lưới hệ thống tư duy phong kiến không còn nguyên vẹn nữa, nhưng chữ ” hiếu ” vẫn được coi trọng. Người ta đánh giá và nhận định đây là một đạo lý thật và giữ tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên. Chính chữ ” hiếu ” hình thành nên một tập tục không hề mất đi trong đời sống hoạt động và sinh hoạt của người Việt. Tôi nghĩ chữ ” hiếu ” như một giá trị dân tộc bản địa rồi .- Thờ cúng gia tiên vào dịp Tết có điểm gì đặc biệt quan trọng, thưa ông ?
– Tết là thời gian để quy tụ. Tết là dịp để người ta tìm về cội nguồn, để báo hiếu. Người ta dồn hết tâm tư, tình cảm, hành động, lời nói, cử chỉ để biểu hiện việc tri ân tiên tổ một cách cụ thể nhất trong thời gian này. Trong quan niệm tâm linh, Tết cũng là dịp để các tiên tổ quy tụ về, sum vầy với con cháu. Bàn thờ gia tiên được cho là sẽ biểu hiện cái tâm của mình hướng về tổ tiên như thế nào.
Tôi cho rằng đây là ngày mà mọi người chu toàn bày biện bàn thờ cúng gia tiên nhất, rất đầy đủ hơn, thật sạch hơn. Người ta tin rằng đây là thời cơ duy nhất để biểu lộ tổng thể những gì đầm ấm, sung túc nhất, như một sự báo cáo giải trình thành tích với tổ tiên .Có một ý niệm phổ cập cho rằng bàn thờ cúng gia tiên ngày Tết biểu lộ mối tương giao giữa người dương và người âm. Tất nhiên, cái giá trị cốt lõi chính là sự đoàn kết của con cháu, cùng tôn kính, tri ân tiên tổ. Để bộc lộ, người ta dùng vật chất. Dễ thấy trong ngày Tết, trên bàn thờ cúng thường có cành đào, mâm ngũ quả … Hòa quyện cả vật chất lẫn ý thức, bàn thờ cúng gia tiên mới đạt được giá trị tối cao của việc thờ tự .
Cần nhớ, vật chất cần hàm chứa và truyền tải được giá trị niềm tin. Mâm cúng ngày Tết sở dĩ luôn quanh đi quẩn lại những món quen thuộc là vì để cúng cho người xưa. Việc cúng theo sở trường thích nghi nhà hàng siêu thị của mình hay cúng theo sở trường thích nghi của người xưa vẫn còn là một chủ đề nhiều tranh luận. Tôi nghĩ, thực chất của việc thờ tự là tri ân người đã khuất, vì thế, việc chọn đồ cúng nên hướng đến người đã khuất. Đó mới là ý thức của tín ngưỡng văn hóa truyền thống này .
Source: https://suadieuhoa.edu.vn
Category : Nhà Cửa
