Vladimir Ilyich Lenin – Wikipedia tiếng Việt

” Lenin ” đổi hướng tới đây. Đối với những định nghĩa khác, xem Lenin ( khuynh hướng )

Vladimir Ilyich Lenin[c] (tên khai sinh: Vladimir Ilyich Ulyanov;[d] 22 tháng 4 [lịch cũ 10 tháng 4] năm 1870 – 21 tháng 1 năm 1924) là một nhà cách mạng, nhà chính trị và lý luận chính trị người Nga. Ông là một trong những người sáng lập và đứng đầu chính phủ nước Nga Xô Viết giai đoạn 1917-1924, rồi Liên Xô giai đoạn 1922-1924. Dưới sự lãnh đạo của ông, nước Nga đã chuyển hóa thành một nhà nước độc đảng theo chủ nghĩa Marx-Lenin do Đảng Cộng sản Liên Xô chi phối. Học thuyết Marxist do ông tiếp thu và phát triển được gọi là chủ nghĩa Lenin.

Sinh ra trong một gia đình thượng trung lưu ở Simbirsk, Lenin lĩnh hội chính trị cách mạng xã hội chủ nghĩa sau cái chết của người anh trai vào năm 1887. Bị thôi học tại Đại học Hoàng gia Kazan vì biểu tình chống chính quyền Sa hoàng, ông đã dành những năm tháng tiếp theo học tập và hành nghề trợ lý luật sư. Năm 1893, ông chuyển tới sống ở Sankt-Peterburg và trở thành nhà hoạt động chính trị Marxist kì cựu. Năm 1897, ông bị bắt giữ vì tội danh xúi giục nổi loạn và bị đày tới xứ Siberia biên viễn trong vòng ba năm, nơi ông kết hôn với bà Nadezhda Krupskaya. Sau quãng thời gian đó, ông sang Tây Âu và trở thành nhà lý luận Marxist nổi danh của Đảng Lao động Dân chủ Xã hội Nga (RSDRP). Lenin đóng vai trò rất quan trọng đối với sự đứt gãy ý thức hệ trong nội bộ Đảng RSDRP hồi năm 1903, dẫn dắt phái Bolshevik chống lại phái Menshevik của Julius Martov. Theo sau cuộc cách mạng bất thành năm 1905, ông kêu gọi quần chúng nhân dân biến chuyển Thế chiến thứ nhất thành một cuộc cách mạng vô sản toàn châu Âu, lật đổ chủ nghĩa tư bản và kiến dựng chủ nghĩa xã hội. Sau Cách mạng Tháng Hai năm 1917 và sự thành lập của Chính phủ Lâm thời Nga, Lenin trở về quê hương để trực tiếp lãnh đạo Cách mạng Tháng Mười của phái Bolshevik đi tới thắng lợi.

nhà nước Bolshevik của Lenin khởi đầu san sẻ quyền lực tối cao với phái Cách mạng Xã hội chủ nghĩa Tả khuynh, những xô-viết được tiến cử, và một Quốc hội Lập hiến đa đảng ; tuy nhiên tới năm 1918 thì Đảng Cộng sản đã tập trung chuyên sâu hóa đáng kể quyền lực tối cao. Chính quyền của Lenin tái phân phối đất đai cho nông dân, quốc hữu hóa ngân hàng nhà nước và những ngành công nghiệp lớn, rút khỏi Thế chiến thứ nhất sau khi nhượng bộ chủ quyền lãnh thổ cho Liên minh Trung tâm, và lan tỏa ý thức cách mạng vô sản toàn lục địa trải qua Quốc tế Cộng sản. Các thế lực chống đối chính quyền sở tại bị thẳng tay đàn áp trong cuộc Khủng bố Đỏ do ủy ban Cheka chịu nghĩa vụ và trách nhiệm ; theo đó hàng chục ngàn người đã bị xử tử hoặc bị bắt tới những trại tập trung. Hồng quân dưới thời Lenin đã vượt mặt những đội quân chống Bolshevik hữu khuynh lẫn tả khuynh trong cuộc Nội chiến Nga ( 1917 – 1922 ) và tham gia vào cuộc chiến Ba Lan-Xô viết ( 1919 – 1921 ). Nhằm khắc phục di hại từ cuộc chiến tranh, nạn đói và những cuộc nổi dậy, Lenin kích thích tăng trưởng kinh tế tài chính quốc dân trải qua Chính sách Kinh tế Mới vào năm 1921. Sau năm 1917, nhiều vương quốc dân tộc bản địa phi-Nga đã công bố độc lập theo ý chí của Lenin, tuy nhiên năm nước trong số đó về sau tái hợp với Nga thành Liên Xô vào năm 1922. Lenin qua đời ở Gorki vào năm 1924 sau khi trải qua ba cơn đột quỵ liên tục lúc gần cuối đời ; vai trò chỉ huy sau đó được thừa kế bởi I. V. Stalin .Được xem là một trong những nhân vật lịch sử vẻ vang quan trọng và cực kỳ có sức tác động ảnh hưởng, Lenin là đối tượng người tiêu dùng của sự sùng bái cá thể tại Liên bang Xô viết sau khi ông qua đời cho đến khi vương quốc này giải thể vào năm 1991. Ông đã trở thành hình tượng gắn liền với chủ nghĩa Marx-Lenin, một hệ tư tưởng có tác động ảnh hưởng sâu rộng đến những trào lưu cộng sản trên khắp quốc tế. Lenin hiện được coi là một nhân vật để lại nhiều tranh luận ; những người ủng hộ coi ông là một nhà cách mạng xã hội chủ nghĩa lỗi lạc đứng về phía giai cấp công nhân, trong khi những người phê bình cáo buộc ông là người sáng lập ra một nhà nước toàn trị, chịu nghĩa vụ và trách nhiệm cho những vụ xử tử hàng loạt và trấn áp chính trị .

Đầu đời

Tuổi thơ : 1870 – 1887

Ngôi nhà thơ ấu của Lenin tại Simbirsk (chụp năm 2009)
Đời cụ cố của Lenin mang trong mình dòng máu Nga, Đức, Thụy Điển, Do Thái, cùng một chút ít dòng máu có lẽ rằng là Kalmyk. [ 1 ] Cha của Lenin, ông Ilya Nikolayevich Ulyanov, xuất thân trong một mái ấm gia đình vốn là nông nô ; không rõ cha của Ilya là người dân tộc bản địa nào, [ e ] tuy nhiên mẹ của Ilya, bà Anna Alexeyevna Smirnova, nửa Kalmyk nửa Nga theo huyết thống. [ 3 ] Tuy gia cảnh khó khăn vất vả như vậy, Ilya đã nỗ lực vươn lên những tầng lớp trung lưu. Ông điều tra và nghiên cứu vật lý và toán học tại Đại học Kazan trước khi giảng dạy tại Viện Quý tộc Penza. Ilya cưới Maria Alexandrovna Blank khoảng chừng giữa năm 1863. Được học tập tử tế, Maria là con gái trong một mái ấm gia đình có mẹ là Fan Hâm mộ Luther gốc Đức – Thụy Điển và cha là người Nga gốc Do Thái đã cải sang Thiên chúa giáo và hành nghề bác sĩ. Theo nhà sử học Petrovsky-Shtern, nhiều năng lực Lenin không biết tới thân phận nửa Do Thái của mẹ mình, chỉ được phát hiện bởi người chị gái Anna sau khi ông mất. Theo nguồn khác, cha của Maria có lẽ rằng là dân Đức sang Nga lập nghiệp theo chỉ dụ của Yekaterina Đại đế .Ngay sau đám cưới, Ilya nhận một việc làm tại Nizhny Novgorod, trong vòng sáu năm sau đã thăng quan tiến chức lên chức Thanh tra những Trường Tiểu học của Q. Simbirsk. Năm năm sau, ông được chỉ định làm Thanh tra những Trường công cấp tỉnh, giám sát việc khánh thánh 450 trường học theo chủ trương hiện đại hóa của cơ quan chính phủ Sa hoàng. Tháng 1 năm 1882, ông được trao tặng Huân chương Thánh Vladimir vì tận tâm cho nghề nhà giáo, đồng thời trở thành quý tộc nối dõi .

Ảnh chụp Lenin (trái) lúc 3 tuổi cùng em gái Olga

Lenin chào đời ngày 22 tháng 4 năm 1870 tại Streletskaya Ulitsa, Simbirsk, nay là Ulyanovsk, và được rửa tội 6 ngày sau. Lúc bé, ông có biệt danh là Volodya, cách nói yêu cái tên Vladimir. Ông là con thứ ba trong gia đình gồm tám người con: hai anh chị hơn tuổi là Anna (sinh năm 1864) và Aleksandr (sinh năm 1866); ba người em nhỏ hơn là Olga (sinh năm 1871), Dmitry (sinh năm 1874), và Maria (sinh năm 1878). Hai người con còn lại không may chết trong cũi. Ilya là tín đồ của Giáo hội Chính thống Nga nên cho tất cả những người con của mình rửa tội; về phần người mẹ Maria, lớn lên vốn đã là tín đồ Luther, bà không phân biệt các dòng Thiên chúa giáo, quan điểm mà về sau ảnh hưởng ít nhiều đến những người con.

Ilya và Maria đều là những người ủng hộ chế độ quân chủ và có khuynh hướng bảo thủ tự do, rất tin yêu cải cách giải phóng 1861 do Sa hoàng Aleksandr II phát hành. Họ thường tránh mặt những người quá khích chính trị và không có bất kể một vật chứng nào cho thấy họ bị công an theo dõi vì tư tưởng lật đổ chính quyền sở tại. Mỗi mùa hè gia đình Ilyich thường lui tới căn nhà ở Kokushkino để nghỉ ngơi. Trong số những anh chị em trong nhà, Lenin chơi thân nhất với Olga, tiếp tục sai vặt cô em gái. Ông vốn có tính cạnh tranh đối đầu cao, đôi lúc quậy phá, tuy nhiên luôn chịu nghĩa vụ và trách nhiệm cho hành vi xấu của mình. Là người yêu thích thể thao, ông dành phần đông thời hạn ngoài trời hoặc chơi cờ vua, ngoài những còn học rất giỏi trên lớp, ở trường Gymnasium Cổ điển Simbirsk kỷ luật và bảo thủ .Tháng 1 năm 1886, khi Lenin 15 tuổi, cha ông qua đời vì xuất huyết não. Sau thảm kịch ấy, tính cách ông trở nên thất thường, hay bực tức ; từ đó trở đi ông từ bỏ niềm tin vào Chúa. Bấy giờ, anh trai của Lenin là Aleksandr, thường được gọi thân thiện là Sasha, đang theo học tại Đại học Sankt-Peterburg. Bị cuốn vào trào lưu chính trị chống chính sách quân chủ tuyệt đối đời Sa hoàng Aleksandr III, Aleksandr khởi đầu đọc sách báo tả khuynh bị nghiêm cấm và tổ chức triển khai những cuộc biểu tình chống chính quyền sở tại. Ông gia nhập một nhóm cách mạng có quyết tâm ám sát Sa hoàng và trở thành người sản xuất bom cho kế hoạch đó. Âm mưu không may bại lộ, và những kẻ chủ mưu bị bắt và xét xử ; Aleksandr bị treo cổ vào tháng 5. Bất chấp nỗi đau mất cha và anh trai, Lenin kiên trì học tập, tốt nghiệp đầu lớp và được trao tặng huy chương vàng cho thành tích xuất sắc, sau đó chọn theo ngành luật tại Đại học Kazan .

Đại học và tư tưởng chính trị : 1887 – 1893

Chân dung chàng thanh niên Lenin khoảng năm 1887

Ngay khi bước chân vào ngưỡng cửa Đại học Kazan tháng 8 năm 1887, Lenin chuyển tới sống ở một căn hộ gần đó. Tại đây, ông tham gia zemlyachestvo, một hội sinh viên đại diện cho thanh niên tới từ các tỉnh thành khác nhau. Nhóm này bầu cử Lenin làm bộ mặt cho hội đồng zemlyachestvo của trường, và ông tham gia cuộc biểu tình tháng 12 chống lại các quy định ngặt nghèo của chính phủ hạn chế các hội sinh viên. Cảnh sát bắt Lenin và cáo buộc ông tội đầu têu cuộc nổi loạn; sự vụ này khiến ông bị đuổi học, và Bộ trưởng Bộ Nội vụ ra lệnh trục xuất ông về Kokushkino. Tại đây, ông đọc ngấu nghiến sách vở, trở nên yêu thích tiểu thuyết cách mạng Phải làm gì? của Nikolay Chernyshevsky (1863).

Mẹ của Lenin bắt đầu lo lắng vì khuynh hướng chính trị của con trai. Bà thuyết phục thành công Bộ Nội vụ cho phép Lenin quay về Kazan, song ông không được phép lên lớp. Vào ngày trở về, ông tham gia hội cách mạng của Nikolai Fedoseev, qua đó biết tới cuốn Das Kapital (1867) của Karl Marx. Điều này đã thắp ngọn lửa đam mê của ông với chủ nghĩa Marx, một thuyết kinh tế – chính trị cho rằng xã hội diễn tiến nhờ đấu tranh giai cấp, và rằng xã hội tư bản rốt cuộc sẽ suy tàn, mở đường tiến lên xã hội chủ nghĩa và tối hậu là xã hội cộng sản. Ngày càng lo ngại về quan điểm chính trị của con trai, mẹ Lenin mua một mảnh đất ở vùng nông thôn Alakaevka thuộc tỉnh Samara với hy vọng ông sẽ tập trung vào việc nông. Tuy nhiên, ông ít có hứng thú với nó, và mẹ ông mau chóng phải bán mảnh đất kia đi, chỉ giữ lại ngôi nhà làm chỗ tới lui vào mùa hè.

Tháng 9 năm 1889, gia đình Ulyanov chuyển tới sống ở thành phố Samara, nơi Lenin gia nhập hội thảo luận chủ nghĩa xã hội của Alexei Sklyarenko. Ở đây, Lenin tâm đắc chủ nghĩa Marx và biên dịch sang tiếng Nga cuốn pamfơlê Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (1848) viết bởi Marx và Friedrich Engels. Ông bắt đầu đọc các tác phẩm của nhà Marxist người Nga Georgi Plekhanov, đồng thuận với Plekhanov rằng nước Nga bấy giờ đang chuyển biến từ chế độ phong kiến sang tư bản, vậy nên cách mạng xã hội chủ nghĩa phải được thực hiện bởi giai cấp vô sản, hoặc tầng lớp lao động thành thị, chứ không bởi giai cấp nông dân. Quan điểm này trái ngược với quan điểm của phái Narodnik theo chủ nghĩa xã hội nông nghiệp; phái này cho rằng chỉ giai cấp nông dân mới có khả năng đưa nước Nga lên xã hội chủ nghĩa bằng cách kết thành các công xã nông dân, tức là bỏ qua giai đoạn tư bản chủ nghĩa. Học thuyết của phái Narodnik manh nha phát triển vào những năm 1860 trong nội bộ Đảng Tự do Nhân dân rồi trở thành chủ thuyết trong phong trào xã hội chủ nghĩa lúc bấy giờ. Lenin bác bỏ tiền đề của chủ nghĩa xã hội nông nghiệp, song bản thân ông vẫn bị ảnh hưởng bởi các thành viên của phái này, chẳng hạn như Pyotr Tkachev và Sergei Nechaev, và cũng kết thân được với nhiều người Narodnik.

Tháng 5 năm 1890, bà Maria, người vẫn có vị thế xã hội do góa chồng là quý tộc, thuyết phục chính quyền sở tại cho phép Lenin được dự thi lấy bằng Đại học Sankt-Peterburg; điều này đã giúp ông nhận được tấm bằng danh dự hạng nhất. Lễ tốt nghiệp của Lenin diễn ra ảm đạm do trùng ngày em gái Olga qua đời vì thương hàn. Lenin sống ở Samara trong nhiều năm, làm trợ lý pháp luật cho một tòa án địa phương rồi cho một luật sư địa phương. Ông dành phần lớn thời gian cho nghiệp chính trị quá khích, hoạt động sôi nổi trong nhóm Sklyarenko và tìm kiếm một tầm nhìn để áp dụng chủ nghĩa Marx vào thực tiễn nước Nga. Được truyền cảm hứng từ công trình của Plekhanov, Lenin thu nhặt dữ liệu về Nga để góp phần chứng minh diễn giải Marxist về sự phát triển của xã hội và phản bác lại học thuyết Narodnik. Có lần ông từng viết một bài báo kinh tế học về giai cấp nông dân để đăng trên tạp chí Russkaya Mysl nhưng bị họ từ chối.

Hoạt động cách mạng

Hoạt động chính trị và đày ải ở Siberia : 1893 – 1900

Thẻ ghi chép Lenin trong hồ sơ của cục cảnh sát mật Sa hoàng Okhrana, khoảng năm 1895

Cuối năm 1893, Lenin chuyển tới Sankt-Peterburg. Tại đây, ông làm trợ lý luật sư, đồng thời trở thành thành viên kì cựu của một nhóm cách mạng Marxist tự xưng là những người Dân chủ Xã hội, theo tên của Đảng Dân chủ Xã hội Đức. Công khai là người thấu hiểu học thuyết Marxist trong các phong trào xã hội chủ nghĩa, ông khuyến khích sự thành lập của nhiều nhóm cách mạng bên trong các khu công nghiệp của Nga. Tới cuối năm 1894, ông hiện đã dẫn dắt một nhóm công nhân Marxist, luôn phải che đậy hành tung do lo sợ cảnh sát cài gián điệp bên trong. Cũng trong khoảng thời gian này, ông nảy sinh mối tình với bà Nadezhda “Nadya” Krupskaya, một giáo viên có tư tưởng Marxist. Ông cho ra đời tác phẩm chính trị ““Bạn của nhân dân” có nghĩa là gì và chúng đấu tranh với những người Dân chủ Xã hội kiểu nào” nhằm đả kích phái xã hội chủ nghĩa nông nghiệp Narodnik, dựa phần lớn trên trải nghiệm của ông tại Samara; tầm 200 bản của tác phẩm này đã được in ấn lậu vào năm 1894.

Lenin hy vọng gắn kết được phái Dân chủ Xã hội với phong trào Giải phóng Lao động, một nhóm émigrés Marxist gốc Nga đặt trụ sở tại Thụy Sĩ; ông đã tới đất nước này để gặp gỡ các thành viên là Plekhanov và Pavel Axelrod. Ông cũng tới thăm Paris để gặp con rể của Marx là Paul Lafargue, tranh thủ luôn dịp này để nghiên cứu về công xã Pháp năm 1871, thứ mà ông coi là tiền thân của chính phủ vô sản. Được chu cấp bởi thân mẫu, ông dưỡng bệnh ở Thụy Sĩ trước khi đi Berlin, nán lại học tại Staatsbibliothek trong 6 tuần, đồng thời gặp gỡ nhà hoạt động chính trị Marxist Wilhelm Liebknecht. Trở lại Nga, ông đi khắp nơi để phân phát các ấn phẩm chính trị bất hợp pháp do ông thu lượm được khi còn ở ngoại quốc cho các công nhân đòi đình công. Trong lúc hoàn thiện tác phẩm Rabochee delo (Sứ mệnh của công nhân), ông cùng 39 nhà hoạt động khác bị vây bắt ở Sankt-Peterburg dựa trên cáo buộc về tội xúi giục nổi loạn.

Từ chối được đại diện hoặc bảo lãnh về mặt pháp lý, Lenin bác bỏ tất cả cáo buộc chống lại ông song rốt cuộc vẫn bị giam giữ một năm ròng để chờ xét xử. Ông dành thời gian tù ngục để suy tư và viết cuốn Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nga. Trong tác phẩm, ông cho rằng chủ nghĩa tư bản công nghiệp tại Nga đã khiến nông dân ở nhiều vùng quê di cư ồ ạt lên thành phố, nơi họ trở thành giai cấp vô sản. Qua lăng kính Marxist, Lenin lý luận rằng họ sẽ lĩnh hội ý thức giai cấp; điều ắt dẫn đến sự lật đổ của chế độ Sa hoàng, chế độ quý tộc, và giai cấp tư sản, kèm theo đó là sự thành lập nhà nước chuyên chính của nhân dân lao động, mở đường tới chủ nghĩa xã hội.

Tháng 2 năm 1897, Lenin bị phán quyết không cần xét xử 3 năm phát lưu ở miền đông Siberia. Ông được cho vài ngày nán lại Sankt-Peterburg để xử lý việc làm dang dở và gặp mặt lần cuối Đảng Dân chủ Xã hội, hiện đã đổi tên thành Liên đoàn đấu tranh vì sự giải phóng của giai cấp công nhân. Mẹ, chị gái và em gái của Lenin sát cánh cùng ông trên hành trình dài suốt 11 tuần đi Siberia. Chỉ bị coi là mối họa nhỏ, chính quyền sở tại Sa hoàng cho ông sống khác biệt trong một căn nhà nông dân nhỏ ở Shushenskoye, Minusinsky, dưới sự quản thúc của công an ; tuy nhiên do bảo mật an ninh không quá ngặt nghèo nên ông vẫn hoàn toàn có thể trao đổi thư từ với những nhà cách mạng khác. Nhiều người trong số họ đã tới thăm Lenin, cùng ông tắm sông Enisei, săn vịt và dẽ giun để giết thời hạn .

Tháng 5 năm 1898, Nadya cũng bị đày tới Shushenskoye, bị bắt trước đó vào tháng 8 năm 1896 can tội tổ chức một cuộc biểu tình. Ban đầu chính quyền định thuyên chuyển bà tới Ufa, song Nadya đã thuyết phục họ đưa bà tới Shushenskoye, khai rằng bà và Lenin đã đính hôn; họ kết hôn vào ngày 10 tháng 7 năm 1898. Trong khoảng thời gian cặp đôi sống chung với mẹ vợ Elizaveta Vasilyevna tại Shushenskoye, họ đã dịch nhiều tác phẩm về chủ nghĩa xã hội từ tiếng Anh sang tiếng Nga. Quan tâm đến những tiến triển mới trong phong trào Marxist Đức, Lenin biết về đứt gãy ý thức hệ trong nội bộ của phong trào này, với các nhà xét lại như Eduard Bernstein ủng hộ một con đường hòa bình, tuyển cử dân chủ để tiến lên xã hội chủ nghĩa. Lenin tuy vậy vẫn trung thành với tư tưởng cách mạng bạo lực, cực lực công kích các luận điệu của phái xét lại trong tác phẩm Một phản bác của phái Dân chủ Xã hội Nga. Năm 1899, Lenin hoàn thành cuốn Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nga, trước tác dài nhất của ông cho đến thời điểm đó, chỉ trích các nhà xã hội chủ nghĩa nông nghiệp và trình bày sự phát triển của xã hội Nga đứng trên lập trường Marxist. Xuất bản dưới bút danh Vladimir Ilin, cuốn sách hứng chịu nhiều phê bình tiêu cực.

München, London, và Genève : 1900 – 1905

Chân dung Lenin ở Thụy Sĩ năm 1916

Sau quãng thời gian ở Siberia, Lenin chuyến tới Pskov vào đầu năm 1900. Tại đây, ông cố gắng gây quỹ cho tờ báo Iskra, một cơ quan tuyên truyền mới của đảng Marxist Nga, giờ tự xưng là Đảng Lao động Dân chủ Xã hội Nga (RSDRP). Tháng 7 năm 1900, Lenin rời Nga đi Tây Âu. Ông đã gặp gỡ nhiều nhà Marxist Nga tại Thụy Sĩ, và tại hội nghị ở Corsier, họ đã đồng ý phát hành tờ báo tại München, nơi ở mới của Lenin vào tháng 9. Với sự đóng góp của nhiều nhà Marxist nổi bật, Iskra được tuồn lậu vào Nga, trở thành ấn phẩm ngầm nổi tiếng nhất tại đất nước này trong suốt 50 năm. Ông bắt đầu sử dụng bí danh Lenin vào tháng 12 năm 1901, có lẽ lấy cảm hứng từ con sông Lena ở Siberia; tuy nhiên ông thường dùng cái tên đầy đủ N. Lenin.[f] Ông xuất bản cuốn pamfơlê chính trị Làm gì? vào năm 1902 dưới bí danh mới, ấn phẩm có ảnh hưởng nhất cho tới thời điểm hiện tại, trình bày ý tưởng của Lenin về sự cần thiết của một đảng tiên phong nhằm lãnh đạo giai cấp vô sản trong công cuộc cách mạng.

Người vợ Nadya tham gia cùng Lenin ở München và trở thành thư ký riêng của ông. Họ tiếp tục xuất bản các bài báo chính trị kích động: Lenin viết cho tờ Iskra và thảo bản cương lĩnh của RSDRP, đả kích những người bất đồng chính kiến và phản biện các chỉ trích bên ngoài, nhất là từ Đảng Cách mạng Xã hội chủ nghĩa (SR), một nhóm Narodnik được thành lập vào năm 1901. Tuy trung thành với thuyết Marxist, ông giờ đây chấp thuận quan điểm của phái Narodnik về tiềm lực cách mạng của giai cấp nông dân Nga, theo đó chắp bút viết cuốn pamfơlê Gửi nông dân nghèo vào năm 1903. Để tránh né kiểm duyệt của cảnh sát Bayern, Lenin chuyển tới London cùng Iskra vào tháng 4 năm 1902. Trong khoảng thời gian này, ông trở thành bạn của nhà Marxist gốc Nga-Ukraina Leon Trotsky. Lenin sau đó mắc bệnh viêm quầng và không thể lãnh đạo đội ngũ biên tập của Iskra; vì sự vắng mặt của ông, họ đành chuyển cơ sở hoạt động đến Genève.

Đại hội RSDRP lần 2 khai mạc ở London vào tháng 7 năm 1903. Tại đây, phe ủng hộ Lenin và phe ủng hộ Julius Martov chia rẽ. Martov cho rằng đảng viên có quyền thể hiện tư tưởng độc lập khỏi sự lãnh đạo của Đảng; Lenin phản đối, nhấn mạnh cần một quyền lực tập trung để chèo lái Đảng. Phe ủng hộ Lenin chiếm đa số nên được gọi là “nhóm số đông” (bol’sheviki tiếng Nga, Bolshevik); còn phái ủng hộ Martov lép vế được gọi là “nhóm số ít” (men’sheviki tiếng Nga; Menshevik). Tranh cãi giữa hai bè phái tiếp tục sau cuộc họp; Bolshevik cáo buộc phe đối lập là những kẻ cơ hội cải cách và thiếu tính kỷ luật, còn Menshevik cáo buộc Lenin là chuyên chế độc tài. Phẫn nộ với những người Menshevik, Lenin từ chức biên tập viên của tờ Iskra và xuất bản bài luận chống Menshevik Một bước tiến, hai bước lùi vào tháng 5 năm 1904. Căng thẳng công việc khiến Lenin ngã bệnh, vì vậy ông quyết định dành kì nghỉ đi hiking ở Thụy Sĩ để hồi phục. Tới mùa xuân năm 1905, Bolshevik đã chiếm thế thượng phong trong Ủy ban chấp hành Trung ương RSDRP. Vào tháng 12, họ cho ấn hành tờ báo Vpered (Tiến lên).

Cách mạng 1905 và hệ quả : 1905 – 1914

Tháng 1 năm 1905, vụ thảm sát những người biểu tình ở Sankt-Peterburg vào ngày Chủ nhật đã châm ngòi cho một loạt các bất ổn dân sự trên lãnh thổ của Đế quốc Nga, còn có tên là Cách mạng năm 1905. Lenin khuyến khích phái Bolshevik tham gia chủ động hơn vào sự biến này, cổ vũ các cuộc khởi nghĩa bạo lực. Sở dĩ vậy nên giờ đây Lenin đã tiếp nhận các khẩu hiệu của SR về “khởi nghĩa vũ trang”, “khủng bố hàng loạt”, và “trưng dụng đất của quý tộc tiểu địa chủ”, hành động mà đã khiến phái Menshevik cáo buộc ông là lệch lạc khỏi tư tưởng Marxist chính thống. Đáp lại, ông vận động phái Bolshevik cự tuyệt với phái Menshevik; tuy nhiên phần đông những người Bolshevik từ chối điều đó, và cả hai phái đã gạt các bất đồng sang một bên để cùng tham dự Đại hội RSDRP lần 3, được tổ chức tại Nhà thờ Brotherhood ở London vào tháng 4 năm 1905. Lenin trình bày các tư tưởng của mình trong tác phẩm Hai sách lược, xuất bàn vào tháng 8 năm 1905. Theo đó cho rằng giai cấp tư sản tự do của Nga sẽ ủng hộ sự chuyển đổi sang chế độ quân chủ lập hiến và do vậy chắc chắn phản bội sự nghiệp cách mạng; thay vào đó, ông đề xuất rằng giai cấp vô sản phải liên minh với giai cấp nông dân thì mới có cơ may lật đổ chế độ Sa hoàng và chung tay góp sức xây dựng nền “chuyên chính vô sản và nông dân dân chủ cách mạng lâm thời.”

Cuộc nổi dậy đã khởi đầu. Vũ lực chống lại Vũ lực. Ẩu đả đường phố rầm rộ diễn ra, chướng ngại vật được quẳng xuống đường, giòn giã tiếng súng, vang rền tiếng pháo. Những dòng máu đang tuôn trào, cuộc nội chiến vì tự do đang rực cháy. Mát-xcơ-va và phương Nam, dãy Kavkaz và Ba Lan đã sẵn sàng chuẩn bị kề vai sát cánh cùng giai cấp vô sản của Xanh Pê-téc-bua. Khẩu ngữ của công nhân giờ đây là : Chết hoặc Tự do !
— Lenin nói về Cách mạng năm 1905, tạm dịch theo Rice ( 1990 : 88 – 89 )

Để xoa dịu người dân sau cuộc cách mạng 1905 bất thành, Sa hoàng Nikolai II chấp thuận một loạt các cải cách tự do trong Tuyên ngôn Tháng Mười. Với bầu không khí này, Lenin cảm thấy an toàn để trở lại Sankt-Peterburg. Tham gia đội ngũ biên tập của Novaya Zhizn (Cuộc đời Mới), một tờ báo pháp luật quá khích chính trị được duy trì bởi Maria Fyodorovna Andreyeva, ông đã viết các thảo luận liên quan đến mặt pháp lý của RSDRP. Ông khuyến khích họ tìm cách chiêu mộ thành viên sâu rộng hơn, đồng thời cổ vũ các cuộc biểu tình bạo lực, tin rằng hai yếu tố này đều rất quan trọng cho sự thành công của cách mạng. Nhận ra rằng phí đảng viên và quyên góp từ phần ít những người giàu có cảm tình với nghiệp cách mạng không thể nào trợ cấp nổi cho các hoạt động của phái Bolshevik, Lenin cùng một số đảng viên khác đã đề xuất kế hoạch cướp các cơ quan bưu điện, ga tàu và ngân hàng của chính phủ Sa hoàng. Dưới sự lãnh đạo của Leonid Krasin, một nhóm những người Bolshevik đã thực hiện các hành động phi pháp này; ví dụ nổi tiếng nhất là vào tháng 6 năm 1907, khi một nhóm Bolshevik dẫn đầu bởi Iosef Stalin thực hiện cướp có vũ trang Ngân hàng Nhà nước Tiflis, Gruzia.

Tuy đã xem xét về việc dung hòa quan điểm giữa Bolshevik và Menshevik, phái Menshevik lên án nóng bức sự ủng hộ của Lenin so với đấm đá bạo lực và trộm cướp tại Đại hội RSDRP lần thứ tư, tổ chức triển khai ở Stockholm vào tháng 4 năm 1906. Lenin tham gia vào việc xây dựng Trung tâm Bolshevik ở Kuokkala, Đại công quốc Phần Lan, nơi bấy giờ có quyền bán tự trị bên trong Đế quốc Nga, trước khi phái Bolshevik chiếm đại đa số trong RSDRP tại Đại hội lần thứ năm, tổ chức triển khai ở London vào tháng 5 năm 1907. Sa hoàng khởi đầu mạnh tay trấn áp những thành phần đối địch bằng cách bãi bỏ QH cùng Duma Đệ nhị, và ủy thác cho lực lượng công an mật Okhrana bắt giữ những người cách mạng. Với tình hình này, Lenin lánh nạn ở Thụy Sĩ. Ở đó, ông nỗ lực đổi số tiền cướp được ở Tiflis .Alexander Bogdanov và những người Bolshevik quyết định hành động di tán Trung tâm Bolshevik tới Paris ; tuy Lenin phản đối, ông rốt cuộc đành phải chuyển tới thành phố vào tháng 12 năm 1908. Lenin không ưa Paris, chê nó là ” một cái ổ nhơ bẩn “, có lần còn kiện một người đi xe hơi xô ngã ông lúc đang đạp xe. Lenin không đồng với quan điểm của Bogdanov cho rằng giai cấp vô sản Nga thứ nhất phải có một nền văn hóa truyền thống xã hội chủ nghĩa rồi mới hoàn toàn có thể làm phương tiện đi lại cho cuộc cách mạng. Thay vào đó, Lenin ủng hộ quan điểm thiết kế xây dựng một nhóm những tri thức xã hội chủ nghĩa tiên phong nhằm mục đích dẫn dắt giai cấp lao động trong công cuộc cách mạng. Hơn nữa, Bogdanov, chịu ảnh hưởng tác động của Ernest Mach, tin rằng toàn bộ những khái niệm trên đời đều mang tính tương đối mà thôi, trong khi đó Lenin mắc kẹt trong thế giới quan Marxist mà cho rằng có một thực tại khách quan độc lập khỏi nhãn quan con người. Bogdanov và Lenin cùng đi nghỉ dưỡng tại villa của Maxim Gorky ở Capri vào tháng 4 năm 1908. Khi quay lại Paris, Lenin đề xuất chia tách Bolshevik thành hai phe, một phe ủng hộ ông còn đâu ủng hộ Bogdanov, cáo buộc Bogdanov đã thiên lệch khỏi tư tưởng Marxist .
Lenin từng nghiên cứu tại Bảo tàng Anh, London.

Tháng 5 năm 1908, Lenin đang lưu trú ở London, nơi ông nghiên cứu tại Phòng đọc Bảo tàng Anh để viết cuốn Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán, công kích cái mà ông gọi là “sự sai lệch tư sản phản động” của chủ nghĩa tương đối Bogdanov. Tư tưởng chia bè kết phái của Lenin đã bắt đầu làm một số thành viên Bolshevik xa lánh ông, bao gồm cả các cộng sự thân cận như Alexei Rykov và Lev Kamenev. Lực lượng Okhrana khai thác điểm yếu này để cài nội gián Roman Malinovsky vào trong tổ chức Bolshevik, giả bộ làm người ủng hộ nhiệt thành Lenin. Nhiều người Bolshevik tỏ sự hoài nghi đối với Malinovsky, song không rõ Lenin có biết về danh tính thực của anh ta hay không; rất có thể ông đã tung tin giả cho Malinovsky để đánh lạc hướng Okhrana.

Tháng 8 năm 1910, Lenin dự Đại hội lần 8 của Đệ Nhị Quốc tế ở Copenhagen trong vai trò là đại biểu của đảng RSDRP, rồi sau đó đi nghỉ ở Stockholm cùng mẹ. Ông chuyển tới Pháp cùng vợ và em gái, sinh sống ở Bombon rồi ở Paris. Tại đây, ông gặp mặt nhà nữ quyền Bolshevik người Pháp Inessa Armand; một số nhà nghiên cứu tiểu sử cho rằng Lenin và Armand đã có mối quan hệ tình cảm giữa năm 1910 và 1912. Tại một cuộc họp ở Paris vào tháng 6 năm 1911, Ủy ban Trung ương RSDRP quyết định hướng lại hoạt động về Nga, cho đóng cửa Trung tâm Bolshevik và tờ báo Proletari. Lenin thu xếp cho một hội nghị tại Prague vào tháng 1 năm 1912 nhằm cứu vãn ảnh hưởng của mình trong nội bộ Đảng. Chỉ có 16 trong số 18 khán thính giả thuộc phái Bolshevik tới tham dự, song ông vẫn bị chỉ trích thậm tệ về tư tưởng chia bè kết phái nên thất bại trong nỗ lực xây dựng lại hình tượng bên trong Đảng.

Trong khoảng chừng thời hạn ở Kraków thuộc Vương quốc Galicia và Lodomeria, một khu vực văn hóa truyền thống Ba Lan của Đế quốc Áo-Hung, Lenin thường lui tới thư viện của Đại học Jagiellonia để điều tra và nghiên cứu. Ông giữ liên lạc với RSDRP bấy giờ đang hoạt động giải trí bên trong Đế quốc Nga, ra sức thuyết phục những thành viên Bolshevik của Duma phải tách khỏi liên minh QH với Menshevik. Tháng 1 năm 1913, Stalin – nhân vật mà được Lenin khen ngợi là ” một người Gruzia tuyệt vời ” – tới thăm ông, và họ cùng nhau đàm đạo về tương lai của những dân tộc bản địa phi-Nga bên trong Đế quốc. Do sức khỏe thể chất sụt giảm của Lenin và vợ ông, họ chuyển đến sống ở thị xã Biały Dunajec, trước khi đi Bern để phẫu thuật bướu giáp cho bà Nadya .

Thế chiến thứ nhất : 1914 – 1917

Cuộc chiến [ Thế chiến thứ nhất ] vốn được phát động do [ tham vọng ] chia cắt thuộc địa và sự cướp bóc những chủ quyền lãnh thổ hải ngoại ; mấy thằng trộm đã đoạn tuyệt với nhau – và [ cái lí luận ] dựa vào sự thất bại trong thời điểm tạm thời của một trong những thằng trộm để mà đánh đồng mối chăm sóc của toàn bộ những thằng trộm với mối chăm sóc của những vương quốc hoặc của tổ quốc quả thực chỉ là xàm ngôn của bọn tư sản vô lẽ mà thôi .
— Quan điểm của Lenin về Thế chiến thứ nhất, tạm dịch theo Fischer ( 1964 : 85 )
Lenin đang ở Galicia khi Thế chiến thứ nhất khơi mào. Nga giờ đây phải đối chọi với Áo-Hung. Do bị phát hiện mang quốc tịch Nga, Lenin bị bắt giữ một khoảng chừng thời hạn ngắn cho tới khi mọi chuyện trở nên rõ ràng rằng ông là thành phần chống đối Nga hoàng. Lenin và vợ quay về Bern, rồi chuyển tới Zürich vào tháng 2 năm 1916. Lenin rất phẫn nộ khi biết tin Đảng Dân chủ-Xã hội Đức ủng hộ nỗ lực cuộc chiến tranh hung hăng của Đức, một hành vi đi ngược lại đồng thuận Stuttgart của Quốc tế thứ hai, theo đó chứng minh và khẳng định những đảng xã hội chủ nghĩa đều phải phản chiến. Qua đây Lenin nhận ra rằng Quốc tế Thứ hai chẳng còn nghĩa lí gì nữa. Ông dự Hội nghị Zimmerwald vào tháng 9 năm 1915 và Hội nghị Kienthal vào tháng 4 năm 1916, lôi kéo những người xã hội chủ nghĩa ở khắp nơi phản đối và chuyển biến ” cuộc chiến tranh đế quốc ” thành ” nội chiến ” trải dài khắp lục đại của giai cấp vô sản chống lại giai cấp tư sản và giới quý tộc. Tháng 7 năm 1916, mẹ của Lenin qua đời, tuy nhiên ông không hề về viếng tang. Cái chết của người mẹ yêu dấu đã khiến niềm tin Lenin suy sụp đáng kể, ông khởi đầu bi quan cho rằng mình cũng sẽ sớm nhắm mắt chết mà chẳng được tận mắt chứng kiến ngày cuộc cách mạng vô sản trở thành hiện thực .

Tháng 9 năm 1917, Lenin xuất bản cuốn Chủ nghĩa đế quốc, hình thức tột cùng của chủ nghĩa tư bản, trong đó lập luận rằng chủ nghĩa đế quốc chính là sản phẩm của chủ nghĩa tư bản độc quyền, vì các nhà tư bản luôn muốn tối ưu hóa lợi nhuận bằng cách mở rộng vào các vùng lãnh thổ mới. những nơi mà họ phải trả tiền công ít hơn và có sẵn nguyên liệu rẻ hơn. Ông tin rằng sự cạnh tranh xung đột sẽ dâng cao và chiến tranh giữa các đế quốc sẽ tiếp diễn cho tới khi chúng bị lật đổ bởi cách mạng vô sản và sự ra đời của xã hội chủ nghĩa. Ông dành phần lớn thời gian đọc các tác phẩm của Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Ludwig Feuerbach, và Aristotle, những ảnh hưởng vô cùng lớn đến Marx. Điều này đã thay đổi quan điểm của Lenin về chủ nghĩa Marx; trước đây ông từng tin rằng người ta có thể phát triển các chính sách dựa trên các nguyên lý khoa học tiền định, song giờ đây ông cho rằng thực tiễn mới có khả năng chứng minh tính đúng đắn của một chính sách. Ông vẫn coi mình là một người Marxist chính thống, song lại có những tư tưởng khác Marx về sự phát triển của xã hội; trong khi Marx tin rằng một “cuộc cách mạng tư sản-dân chủ” của tầng lớp trung lưu phải diễn ra trước “cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa” của giai cấp vô sản, Lenin lại tin rằng giai cấp vô sản ở Nga có thể lật đổ thành công chế độ Nga hoàng mà không cần kinh qua bước cách mạng trung gian nào.

Cách mạng Tháng Hai và những ngày Tháng Bảy : 1917

Tháng 2 năm 1917, cách mạng nổ ra ở Sankt-Peterburg ( đã được đổi tên thành Petrograd hồi đầu Thế chiến thứ nhất ) với những đám công nhân lũ lượt đổ ra đường biểu tình vì lương thực khan hiếm và điều kiện kèm theo thao tác tệ bạc. Bất ổn lan rộng khắp Nga, khiến Sa hoàng Nikolai II lo âu và đành thoái vị. Duma Nhà nước chớp thời cơ này để lên nắm quyền, xây dựng nhà nước Lâm thời Nga và công bố khai sinh nước Cộng hòa Nga. Tại Thụy Sĩ, Lenin hay tin cuộc thay máu chính quyền thành công xuất sắc ở quê nhà và nô nức san sẻ niềm vui với những người sự không tương đồng chính kiến. Ông quyết định hành động quay về Nga để đích thân chỉ huy những người Bolshevik, tuy nhiên hầu hết những tuyến đường lúc bấy giờ đã bị chặn lại vì tình hình xung đột không ổn định. Ông vạch ra kế hoạch cùng những người sự không tương đồng chính kiến mở đường máu băng qua Đức, quốc gia mà vẫn đang sa lầy trong cuộc chiến tranh với Nga. Biết tin những người sự không tương đồng chính kiến muốn quay về Nga, chính quyền sở tại Đức vui tươi được cho phép 32 công dân Nga đi tàu qua quốc gia của họ, trong số đó có Lenin và vợ. Vì lí do chính trị, Lenin và chính quyền sở tại Đức chấp thuận đồng ý phao tin giả rằng Lenin đi trên một chuyến tàu chở hàng được niêm phong qua chủ quyền lãnh thổ Đức, tuy nhiên thực ra hành khách của nó hoàn toàn có thể tự do lên xuống ở bất kể trạm nghỉ nào. [ 127 ] Nhóm người Nga đi từ Zürich tới Sassnitz, bắt phà tới Trelleborg, Thụy Điển, từ đó đi tiếp đến giới phận Haparanda – Tornio rồi dừng chân tại Helsinki, trước khi cải trang và bắt chuyến tàu cuối về Petrograd .
Chuyến hành trình của Lenin từ Zurich về Sankt-Peterburg (bấy giờ là Petrograd), tháng 4 năm 1917, bao gồm cả chuyến tàu được phao tin là “bị niêm phong” xuyên lãnh thổ Đức.
Động cơ kéo con tàu Lenin từng đi để tới nhà ga Phần Lan ở Petrograd vào tháng 4 năm 1917 không được bảo quản. Vì thế nên Động cơ #293 được trưng bày thay thế ở ga này.

Đáp chân tại ga Phần Lan ở Petrograd vào tháng 4, Lenin diễn thuyết công kích Chính phủ Lâm thời trước những người ủng hộ Bolshevik và lại một lần nữa kêu gọi cách mạng vô sản toàn lục địa. Trong những ngày tiếp theo, ông thảo luận tại các cuộc họp Bolshevik, chê trách những người đòi giảng hòa với Menshevik và đọc “Luận cương tháng Tư”, một bản khái yếu về kế hoạch của ông cho phái Bolshevik được viết trên chuyến hành trình trở về từ Thụy Sĩ. Ông công khai chỉ trích phái Menshevik và Đảng Cách mạng Xã hội chủ nghĩa, hai nhóm chiếm số đông trong Xô viết Petrograd, vì dám ủng hộ Chính phủ Lâm thời, quy kết họ là những kẻ phản bội lý tưởng xã hội chủ nghĩa. Do cho rằng chính phủ mới mang tư tưởng đế quốc chẳng kém gì Sa hoàng cũ, Lenin đã nêu ra các yêu sách sau: cầu hòa với Đức và Áo-Hung ngay lập tức, chuyển chính quyền về tay các xô viết, quốc hữu hóa các ngành công nghiệp và ngân hàng, tịch thu ruộng đất của địa chủ; tất cả nhằm gây dựng một chính quyền vô sản hướng tới chủ nghĩa xã hội. Trái lại, phái Menshevik tin rằng Nga chưa đạt đến độ chín muồi để đi lên chủ nghĩa xã hội, và cáo buộc Lenin muốn kích động nội chiến. Trong những tháng tiếp theo, Lenin nỗ lực tuyên truyền những chính sách của ông, dự họp với Ủy ban Chấp hành Trung ương Bolshevik, đóng góp bài viết cho tờ Pravda, và diễn thuyết tại Petrograd nhằm chiêu mộ công nhân, binh lính, thủy thủ, và nông dân cho sự nghiệp cách mạng.

Cảm thấy những người ủng hộ Bolshevik đang ngày càng nản lòng, Lenin đề xuất một cuộc biểu tình vũ trang tại Petrograd để dò xét phản ứng của chính phủ. Do sức khỏe suy yếu, ông rời thành phố tới làng Neivola ở Phần Lan để dưỡng bệnh. Cuộc biểu tình vũ trang của Bolshevik, gọi là những ngày Tháng Bảy, diễn ra trong lúc Lenin vắng mặt. Sau khi nghe tin về cuộc đụng độ giữa Bolshevik và chính phủ, ông nhanh chóng quay về Petrograd và kêu gọi hòa hoãn. Đáp lại vụ ẩu đả, Chính phủ Lâm thời ra lệnh bắt giữ Lenin và những thành viên cốt cán của Bolshevik, lục soát văn phòng của họ, và loan tin vu khống Lenin là gián điệp của Đức. Tránh được cuộc lùng sục, Lenin lẩn trốn một thời gian ngắn ở nơi an toàn bên trong Petrograd. Lo sợ cho tính mạng của mình, Lenin và cộng sự Bolshevik Grigory Zinoviev cải trang và tẩu thoát khỏi Petrograd tới Razliv. Ở đây, Lenin bắt đầu chắp bút viết cuốn Nhà nước và Cách mạng, suy tưởng về xã hội hậu cách mạng vô sản và đề cập đến thuyết tiêu biến nhà nước rồi để lại một xã hội cộng sản thuần khiết. Ông cũng đề xuất một cuộc khởi nghĩa vũ trang Bolshevik nhằm lật đổ chính phủ lâm thời, song một cuộc họp bí mật của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã bác bỏ ý tưởng này. Lenin bắt tàu đi Phần Lan, tới Helsinki vào ngày 10 tháng 8, nơi ông được chứa chấp bởi những người có cảm tình với Bolshevik.

Cách mạng Tháng Mười : 1917

Lenin đứng trước Viện Smolny, họa phẩm của Isaak Brodsky
Tháng 8 năm 1917, trong thời hạn Lenin trú ở Phần Lan, tổng tư lệnh Quân đội Nga lúc bấy giờ, ông Lavr Kornilov, cử binh lính đến Petrograd hòng triển khai một cuộc thay máu chính quyền quân sự chiến lược chống lại nhà nước Lâm thời. Thủ tướng Alexander Kerensky bèn quay ra cầu cứu Xô-viết Petrograd ( gồm có những người Bolshevik ) và được cho phép những nhà cách mạng tập hợp công nhân thành những nhóm Hồng vệ binh để bảo vệ thành phố. Quân thay máu chính quyền giải tán trước khi tới được Petrograd, tuy nhiên sự biến này đã giúp phái Bolshevik trở lại đấu trường chính trị. E ngại một cuộc phản cách mạng của phe cánh hữu thù địch chủ nghĩa xã hội, những người Menshevik và Cách mạng Xã hội chủ nghĩa chiếm hầu hết trong Xô viết Petrograd đã gây sức ép lên cơ quan chính phủ nhằm mục đích thông thường hóa quan hệ với phái Bolshevik. Uy tín của phái Menshevik lẫn phái Cách mạng Xã hội chủ nghĩa đang ngày càng suy giảm bởi liên minh của họ với nhà nước Lâm thời có chủ trương chủ chiến vốn không được lòng dân. Phái Bolshevik thừa cơ lăng xê nhà Marxist thân Bolshevik là Trotsky lên nắm quyền trong Xô-viết Petrograd. Tới tháng 9 thì phái Bolshevik đã chiếm thế thượng phong trong Xô viết Moskva và Petrograd .Nhận ra mọi sự đã lắng xuống, Lenin quay về Petrograd. Ông dự cuộc họp ngày 10 tháng 10 của Ban Chấp hành Trung ương Bolshevik tại đây, nơi ông liên tục hoạt động tổ chức triển khai một cuộc khởi nghĩa vũ trang nhằm mục đích lật đổ nhà nước Lâm thời ; lần này nhận được 10 phiếu thuận và 2 phiếu chống. Zinoviev và Kamenev phản đối quyết định hành động này, cho rằng công nhân sẽ không ủng hộ một cuộc khởi nghĩa đấm đá bạo lực chống chính quyền sở tại, và hơn nữa cũng chẳng có dẫn chứng nào cho thấy một cuộc cách mạng vô sản sẽ nổ ra ở châu Âu như Lenin Dự kiến. Đảng nhanh gọn lên kế hoạch cho cuộc tiến công, tổ chức triển khai cuộc họp chốt tại Viện Smolny vào ngày 24 tháng 10. Đây là trụ sở của Ủy ban Cách mạng Quân sự ( MRC ), một nhóm dân quân vũ trang hầu hết trung thành với chủ với phái Bolshevik, được xây dựng bởi Xô-viết Petrograd trong cuộc binh biến của Kornilov .

Vào tháng 10, MRC nhận lệnh chiếm đóng các trụ sở giao thông, liên lạc, in ấn, và chế tác tiện ích của Petrograd, hoàn thành nhiệm vụ mà không đổ một giọt máu. Bolshevik vây hãm lực lượng chính phủ cố thủ trong Cung điện Mùa đông, công hạ nó và bắt giữ các bộ trưởng sau khi tàu tuần tiễu Rạng Đông, được điều khiển bởi các thủy thủ Bolshevik, bắn phát pháo mã tử để ra hiệu khởi đầu cho cuộc cách mạng. Lenin thông báo cho Xô-viết Petrograd rằng Chính phủ Lâm thời đã bị lật đổ. Phái Bolshevik tuyên bố thành lập Hội đồng Dân ủy (Совет народных комиссаров – Совнарком, СНК; chuyển tự Sovnarkom, SNK). Lenin ban đầu khước từ chức Chủ tịch, đề cử Trotsky thay thế, song những người Bolshevik nhất quyết bầu Lenin và ông đành thuận theo. Lenin và những người Bolshevik sau đó tham gia Đại hội Xô viết toàn Nga trong hai ngày 26 và 27 tháng 10, công bố chính quyền mới. Phái Menshevik chỉ trích kịch liệt cuộc đảo chính bất hợp pháp và báo động nguy cơ một cuộc nội chiến sắp nổ ra. Lenin và những người Bolshevik kỳ vọng một cuộc cách mạng vô sản sẽ quét qua châu Âu trong vài tuần hoặc vài tháng tới.

Chính quyền của Lenin

Tổ chức cơ quan chính phủ Xô viết : 1917 – 1918

nhà nước Lâm thời trước đây đã lên kế hoạch bầu cử Quốc hội Lập hiến vào tháng 11 năm 1917 ; chống lại phản đối của Lenin, Sovnarkom đồng ý chấp thuận cho cuộc bầu cử được trải qua. Phe Bolshevik nhận gần một phần tư phiếu, thua phe Cách mạng Xã hội chủ nghĩa. Lenin cho rằng hiệu quả bầu cử chưa phản ánh thực ra ý chí của nhân dân, rằng những người bỏ phiếu chưa hiểu rõ cương lĩnh chính trị Bolshevik, và cáo buộc list ứng cử đã được sắp xếp trước thời gian những người Cách mạng Xã hội chủ nghĩa Tả khuynh tách khỏi Cách mạng Xã hội chủ nghĩa. Dù vậy, Quốc hội Lập hiến mới của Nga vẫn tụ họp ở Petrograd vào tháng 1 năm 1918. Sovnarkom cáo buộc hành vi này là phản cách mạng do nó có dự tính gạt bỏ quyền lực tối cao khỏi tay những xô viết ; phe Cách mạng Xã hội chủ nghĩa và Menshevik bác bỏ cáo buộc đó. Bolshevik yêu cầu lên Quốc hội, đòi diệt trừ quyền pháp lý của nó. Sau khi Quốc hội khước từ, Sovnarkom công bố hành vi đó rõ ràng mang đặc thù phản cách mạng và giải tán cơ quan này bằng vũ lực .Lenin khước từ những đề xuất liên tục, từ cả những người Bolshevik, thúc giục ông liên liên minh với những đảng xã hội chủ nghĩa khác. Tuy chối bỏ hiệp đồng với những người Menshevik hoặc Cách mạng Xã hội chủ nghĩa, Sovnarkom vẫn nhượng bộ chút ít và cho phái Cách mạng Xã hội chủ nghĩa Tả khuynh nắm giữ 5 vị trí trong nội các vào tháng 12 năm 1917. Liên minh này chỉ sống sót bốn tháng cho tới tháng 3 năm 1918, khi những người Cách mạng Xã hội chủ nghĩa Tả khuynh rút khỏi chính phủ nước nhà do sự không tương đồng chính kiến với phái Bolshevik về Thế chiến thứ nhất. Tại Đại hội lần 7 vào tháng 3 năm 1918, những người Bolshevik đổi tên Đảng Lao động Dân chủ Xã hội Nga thành Đảng Cộng sản Nga ; sở dĩ bởi Lenin muốn tách biệt đảng phái của ông khỏi Đảng Dân chủ Xã hội Đức đang ngày càng theo chủ nghĩa xét lại, đồng thời nhấn mạnh vấn đề mục tiêu tối thượng của Bolshevik là thiết kế xây dựng xã hội cộng sản .
Điện Kremlin, nơi sống và làm việc của Lenin bắt đầu từ năm 1918 (ảnh chụp năm 1987).
Tuy trên triết lý, quyền lực tối cao tuyệt đối nằm trong tay cơ quan chính phủ được thay mặt đại diện bởi Sovnarkom và Ủy ban Điều hành ( VTSIK ) do Đại hội Xô viết toàn Nga ( ARCS ) tuyển cử ; tuy nhiên về thực ra thì Đảng Cộng sản mới nắm giữ mọi quyền hành, điều mà ai bấy giờ cũng hiểu rõ. Tới năm 1918, Sovnarkom đã trở nên rất vững mạnh, còn ARCS và VTSIK thì bị lép vế trầm trọng. Các xô viết bấy giờ đã không còn nắm thực quyền nào so với Nga. Trong năm 1918 và 1919, chính phủ nước nhà dần vô hiệu phái Menshevik và Cách mạng Xã hội chủ nghĩa khỏi những xô viết. Nga giờ đây đã trở thành vương quốc độc đảng .Hai cơ quan mới là Bộ Chính trị ( Politburo ) và Cục Tổ chức ( Orgburo ) được xây dựng trong nội bộ Đảng để phối hợp hoạt động giải trí với Ban Chấp hành Trung ương Đảng ; quyết định hành động đưa ra bởi những cơ quan này phải được đồng ý bởi Sovnarkom và Hội đồng Lao động và Quốc phòng. Lenin là nhân vật đầu não trong cấu trúc chính trị này do ông giữ cương vị quản trị của Sovnarkom và một ghế trong Hội đồng Lao động và Quốc phòng, cũng như trong Ban Chấp hành Trung ương Đảng và Bộ Chính trị của Đảng Cộng sản. Người có quyền lực tối cao gần bằng Lenin lúc này là cánh tay phải đắc lực Yakov Sverdlov ; vị này mất vào tháng 3 năm 1919 trong đại dịch cúm. Tháng 11 năm 1917, Lenin và vợ chuyển đến sống ở hai phòng ngủ của Viện Smolny ; vào tháng sau họ đi nghỉ ở Halila, Phần Lan. Tháng 1 năm 1918, Lenin suýt bị ám sát ở Petrograd ; Fritz Platten đã chắn đạn cho ông và bị thương nặng .Quan ngại về mối rình rập đe dọa của quân Đức so với TP. hà Nội Petrograd, Sovnarkom di tán tới Moskva vào tháng 3 năm 1918, giải pháp vốn chỉ mang đặc thù phòng bị. Lenin, Trotsky, và những thủ lĩnh Bolshevik chuyển tới Điện Kremlin, nơi Lenin ở chung với vợ và em gái trong căn phòng ở tầng một ngay bên cạnh phòng họp của Sovnarkom. Lenin không hề thích Moskva, tuy nhiên ông cũng hiếm khi ra ngoài thành phố suốt phần đời còn lại. Ông như mong muốn sống sót qua một vụ ám sát nữa tại Moskva vào tháng 8 năm 1918, bị bắn trọng thương sau một bài phát biểu trước công chúng. Một đảng viên Cách mạng Xã hội chủ nghĩa tên là Fanny Kaplan bị bắt và xử tử. Cuộc tiến công được báo chí truyền thông Nga Viral rầm rộ, góp thêm phần dâng cao tình cảm của công chúng so với Lenin và tăng thêm uy tín cho ông. Tháng 9 năm 1918, ông tới Gorki Leninskiye ở ngoại ô Moskva để nghỉ ngơi, khu vực mới được quốc hữu hóa bởi chính phủ nước nhà lúc bấy giờ .

Cải cách kinh tế tài chính, pháp lý và xã hội : 1917 – 1918

Gửi Công nhân, Binh sĩ và Nông dân!
Chính quyền xô-viết sẽ đề nghị với nhân dân tất cả các nước ký ngay tức khắc một hòa ước dân chủ và đình chiến ngay tức khắc trên tất cả các mặt trận. Chính quyền xô-viết sẽ đảm bảo chuyển giao lại cho các ủy ban nông dân xử lý những ruộng đất của bọn địa chủ, của các thái ấp và của các nhà tu, mà không phải bồi thường gì cả; sẽ bênh vực các quyền lợi của binh sĩ bằng cách tiến hành dân chủ hóa hoàn toàn quân đội; sẽ thiết lập chế độ kiểm soát của công nhân đối với sản xuất; sẽ đảm bảo kịp thời triệu tập Quốc hội lập hiến; sẽ chăm sóc việc cung cấp lương thực cho thành thị và các nhu yếu phẩm cho nông thôn; sẽ đảm bảo cho tất cả các dân tộc sống trên lãnh thổ nước Nga quyền thật sự được tự quyết … Cách mạng muôn năm!

— Cương lĩnh chính trị của Lenin ngày 24 tháng 11 năm 1917, trích từ Lenin ( 2006 a : 11-12 )
Ngay sau khi chiếm quyền, chính sách của Lenin phát hành một loạt những sắc lệnh. Đầu tiên là Sắc lệnh về ruộng đất, trong đó công bố rằng đất của quý tộc và Giáo hội Chính thống phải được quốc hữu hóa và tái phân phối cho chính quyền sở tại địa phương. Điều này trái ngược với nguyện vọng của Lenin nhằm mục đích tập thể hóa đất canh tác tuy nhiên đã cho chính quyền sở tại những cấp một nhận thức đúng đắn về việc trưng dụng đất cho nhân dân đang diễn ra. Tháng 11 năm 1917, cơ quan chính phủ phát hành Sắc lệnh về báo chí truyền thông nhằm mục đích ngừng hoạt động những hãng báo bị coi là phản cách mạng. nhà nước chứng minh và khẳng định giải pháp này chỉ mang tính trong thời điểm tạm thời ; sắc lệnh này bị chỉ trích nóng bức, kể cả từ phía Bolshevik, do vi phạm quyền tự do báo chí truyền thông .Tháng 11 năm 1917, Lenin cho sinh ra bản Tuyên ngôn về Quyền của Nhân dân Nga, trong đó khẳng định chắc chắn những nhóm dân tộc bản địa phi-Nga dưới nền Cộng hòa có quyền li khai và thiết kế xây dựng nền độc lập của riêng họ. Theo đó, nhiều dân tộc bản địa đã công bố độc lập và tách khỏi Nga ( Phần Lan và Litva vào tháng 12 năm 1917, Latvia và Ukraina vào tháng 1 năm 1918, Estonia vào tháng 2 năm 1918, Liên Kavkaz vào tháng 4 năm 1918, và Ba Lan vào tháng 11 năm 1918 ). Đảng Bolshevik dữ thế chủ động tiếp thị những đảng cộng sản mới ở những vương quốc non trẻ này. Tháng 7 năm 1918, Đại hội lần 5 của Xô viết toàn Nga chính thức phê chuẩn hiến pháp tái lập Cộng hòa Nga thành Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Liên bang Nga. Nhằm tân tiến hóa quốc gia, chính phủ nước nhà không sử dụng lịch Julius nữa mà chuyển sang dùng lịch Gregorius giống những vương quốc châu Âu khác .Tháng 11 năm 1917, Sovnarkom phát hành nghị định bãi bỏ mạng lưới hệ thống pháp lý của Nga, lôi kéo vận dụng ” lương tâm cách mạng ” thay thế sửa chữa pháp lý. Tòa án được thay bằng mạng lưới hệ thống hai bậc, đơn cử gồm có Tòa án Cách mạng chuyên xử những vụ án phản cách mạng và Tòa án Nhân dân chuyên xử những vụ án dân sự hoặc hình sự. Hệ thống này xét xử không dựa trên bộ luật cũ, mà dựa trên những nghị định của Sovnarkom và cái gọi là ” niềm tin chính nghĩa xã hội chủ nghĩa. ” Quân đội được tái tổ chức triển khai tổng lực vào tháng 11 ; Sovnarkom thi hành những giải pháp cào bằng, bãi bỏ những chức hàm, chức vụ, huân chương, và lôi kéo binh sĩ tự xây dựng những ủy ban để bầu ra chỉ huy .
Áp phích tuyên truyền của Bolshevik vào năm 1920, miêu tả Lenin đang quét đi đám quân chủ, tăng lữ, và tư bản. Biểu ngữ bên dưới viết “Đồng chí Lenin quét sạch lũ ô trọc khỏi Trái Đất”
Tháng 10 năm 1917, Lenin ra lệnh giảm giờ làm cho toàn thể nhân dân lao động xuống còn 8 tiếng một ngày. Ông liên tục phát hành Sắc lệnh về Giáo dục đào tạo Nhân dân, bảo vệ mọi đứa trẻ ở Nga được giáo dục thế tục không tính tiền, và thiết lập những trại trẻ mồ côi do nhà nước hỗ trợ vốn. Ngoài ra, chính phủ nước nhà cũng cương quyết khắc phục nạn mù chữ ; tầm 5 triệu nhân dân đã tham gia những lớp xóa mù chữ thần tốc từ năm 1920 đến năm 1926. Ủng hộ bình đẳng giới, những luật đạo đã được trải qua nhằm mục đích giải phóng phụ nữ, trao cho họ quyền tự chủ kinh tế tài chính và dỡ bỏ những hạn chế so với việc ly hôn. Bộ Zhenotdel được xây dựng để thôi thúc những chủ trương nữ quyền của Bolshevik. Dưới thời Lenin, Nga trở thành vương quốc tiên phong hợp pháp hóa nạo phá thai theo nhu yếu nếu người phụ nữ đang trong kỳ tam cá nguyệt thứ nhất. Lenin và Đảng Cộng sản có dự tính bãi bỏ những tôn giáo có tổ chức triển khai chuyên nghiệp. Tháng 1 năm 1918, chính phủ nước nhà ra nghị định tách rời giáo hội và nhà nước, nghiêm cấm giảng dạy tôn giáo trong nhà trường .Tháng 11 năm 1917, Lenin phát hành Sắc lệnh về Quyền trấn áp của công nhân, lôi kéo công nhân của những tập đoàn lớn xây dựng ủy ban tự bầu cử để giám sát việc làm quản trị. Tháng đó cơ quan chính phủ cũng ra lệnh trưng thu kim tệ, đồng thời quốc hữu hóa ngân hàng nhà nước ; những chủ trương mà Lenin coi là bước tiến quan trọng lên xã hội chủ nghĩa. Vào tháng 12, Sovnarkom lập ra Xô viết Tối cao về Kinh tế Quốc dân ( VSNKh ) nắm giữ quyền hành so với những ngành công nghiệp, nông nghiệp, thương nghiệp, và ngân quỹ. Các ủy ban nhà máy sản xuất nằm dưới những công đoàn đều thường trực VSNKh ; hoạch định kinh tế tài chính tập trung chuyên sâu của nhà nước được ưu tiên trước những mối chăm sóc kinh tế tài chính của công nhân địa phương. Đầu năm 1918, Sovnarkom xóa nợ ngoại bang và phủ nhận trả cống phẩm cho chủ nợ. Tháng 4 năm 1918, giao thương mua bán với quốc tế được quốc hữu hóa, độc quyền nhà nước được thiết lập so với việc nhập khẩu và xuất khẩu. Tháng 6 năm 1918, tiện ích công cộng như đường ray, ngành kỹ thuật, ngành dệt may, ngành kim thuật, và ngành đào mỏ được quốc hữu hóa, tuy hầu hết chỉ trên danh nghĩa mà thôi. Công cuộc quốc hữu hóa tổng lực không được triển khai cho đến tận tháng 11 năm 1920, thời gian khi mà những tập đoàn lớn công nghiệp nhỏ rơi vào tầm trấn áp của nhà nước .Phe ” Cộng sản Tả khuynh ” bên trong Đảng Bolshevik phê phán chủ trương kinh tế tài chính của Sovnarkom là còn quá nhân nhượng ; họ đòi quốc hữu hóa hàng loạt nền công nghiệp, nông nghiệp, thương nghiệp, kinh tế tài chính, giao thông vận tải, và liên lạc. Lenin tin rằng điều này xa vời thực tiễn, cho rằng nhà nước chỉ nên quốc hữu những tập đoàn lớn tư bản lớn, ví dụ điển hình như ngân hàng nhà nước, đường ray, những lớn, nhà máy sản xuất công xưởng lớn và ngành khai mỏ, còn đâu vẫn được cho phép tiểu tư bản hoạt động giải trí cho tới khi chúng đủ lớn để được quốc hữu một cách thành công xuất sắc. Lenin sự không tương đồng với những người cộng sản tả khuynh về tổ chức triển khai kinh tế tài chính ; vào tháng 6 năm 1918, ông lập luận cho rằng sự trấn áp kinh tế tài chính tập trung chuyên sâu là điều cực kỳ cấp thiết. Trái lại, phái tả khuynh lại muốn công nhân trấn áp từng xí nghiệp sản xuất một, hướng tiếp cận công đoàn chủ nghĩa mà Lenin cho là gây phương hại đến chủ nghĩa xã hội .Với lập trường tả khuynh tự do cá thể chủ nghĩa, Cộng sản Tả khuynh và những phe khác trong Đảng Cộng sản chỉ trích sự tụt dốc của nền dân chủ ở Nga. Trên trường quốc tế, nhiều nhà xã hội chủ nghĩa gièm pha chính sách của Lenin và bác bỏ chủ nghĩa xã hội do ông kiến thiết xây dựng. Cụ thể, họ nhấn mạnh vấn đề sự thiếu vắng sự tham gia chính trị của dân cư, sự góp ý từ phía người dân, và nói chung là thiếu vắng một nền dân chủ công nghiệp. Cuối năm 1918, nhà Marxist người Séc-Áo Karl Kautsky xuất bản cuốn pamfơlê phê phán thực chất phi dân chủ của Nga Xô viết, tuy nhiên bị Lenin đáp trả kịch liệt. Nhà Marxist người Đức Rosa Luxemburg đồng thuận với Kautsky ở nhiều điểm. Nhà vô chính phủ người Nga Peter Kropotkin ví cuộc thay máu chính quyền của Bolshevik như thể ” mồ chôn Cách mạng Nga. ”

Hòa ước Brest-Litovsk : 1917 – 1918

[ Với sự lê dài cuộc chiến ] tất cả chúng ta đã bất đắc dĩ làm vững mạnh thêm chủ nghĩa đế quốc Đức, và đằng nào thì độc lập cũng sẽ được phán quyết, nhưng độc lập rốt cuộc sẽ trở xấu bởi lẽ kẻ đưa ra phán quyết là kẻ khác tất cả chúng ta. Không hoài nghi gì nữa rằng độc lập mà tất cả chúng ta buộc phải đồng ý chấp thuận chỉ là độc lập bất nhã mà thôi, nhưng nếu cuộc chiến tranh khơi mào thì chính quyền sở tại của tất cả chúng ta sẽ bị quét sạch và độc lập sẽ được phán quyết bởi chính quyền sở tại khác .
— Lenin nói về tự do với Liên minh Trung tâm, tạm dịch theo Fischer ( 1964 : 193 – 194 )
Ngay khi lên nắm quyền, Lenin tin rằng sách lược quan trọng nhất lúc này là rút khỏi Thế chiến thứ nhất bằng cách cầu hòa với Liên minh Trung tâm gồm Đức và Áo-Hung. Ông tin rằng cuộc chiến tranh tiếp nối sẽ kích động sự uất ức trong hàng ngũ binh sĩ Nga kiệt quệ, những người mà ông đã hứa là sẽ có độc lập. Hơn nữa, những binh lính này và quân Đức đều là mối tai hại so với chính quyền sở tại cách mạng và sự nghiệp xã hội chủ nghĩa quốc tế. Trái lại, những người Bolshevik khác, đơn cử là Nikolai Bukharin và phe Tả khuynh Cộng sản, cho rằng hòa hoãn với Liên minh Trung tâm là hành vi phản bội chủ nghĩa xã hội, thay vào đó yêu cầu Nga triển khai ” một đại chiến bảo vệ cách mạng ” mà sẽ kích động giai cấp vô sản Đức đứng lên lật đổ chính quyền sở tại .Lenin yêu cầu một thỏa thuận hợp tác đình chiến ba tháng trong Sắc lệnh về Hòa bình vào tháng 11 năm 1917, được ưng ý bởi Đại hội Xô viết lần 2, rồi gửi cho chính quyền sở tại Đức và Áo-Hung. Người Đức phản ứng rất tích cực, xem đây là thời cơ để tập trung chuyên sâu lực lượng sang Mặt trận phía Tây và ngăn ngừa thất bại kề cận. Tháng 11, đàm phán độc lập diễn ra ở Brest-Litovsk, trụ sở bộ tư lệnh tối cao của Đức ở Mặt trận phía Đông, với phái đoàn Nga được đứng vị trí số 1 bởi Trotsky và Adolph Joffe. Song song với sự kiện này, hai bên đã thỏa thuận hợp tác ngừng bắn cho tới tháng 1. Trong lúc đàm phán, người Đức nhất quyết giữ những phần chủ quyền lãnh thổ mà họ đã chiếm được, gồm có Ba Lan, Litva, và Courland, còn người Nga cho rằng điều này vi phạm quyền tự quyết dân tộc bản địa. Một bộ phận Bolshevik kỳ vọng lê dài đàm phán để chờ cách mạng vô sản nổ ra ở châu Âu. Ngày 7 tháng 1 năm 1918, Trotsky trở lại Sankt-Peterburg đem theo tối hậu thư của Liên minh Trung tâm : hoặc là Nga gật đầu yêu sách chủ quyền lãnh thổ của Đức, hoặc là cuộc chiến tranh sẽ tiếp nối .
Ký kết hòa ước giữa Nga và Đức vào ngày 15 tháng 12 năm 1917
Vào tháng 1 và ít lâu sau vào tháng 2, Lenin thúc giục phái Bolshevik gật đầu lao lý của Đức. Ông cho rằng mất mát chủ quyền lãnh thổ hoàn toàn có thể đồng ý được nếu nó bảo vệ sự sống còn của chính quyền sở tại Bolshevik. Phần lớn những người Bolshevik bác bỏ quan điểm của ông, thay vào đó lại muốn lê dài đàm phán, đồng thời cáo buộc đây là lời gián trá của Đức. Ngày 18 tháng 2, Quân đội Đức thực thi Chiến dịch Faustschlag, xâm phạm sâu hơn vào chủ quyền lãnh thổ do Nga trấn áp và chinh phục Dvinsk trong vòng một ngày. Tại thời điềm đó, Lenin đã thuyết phục thành công xuất sắc một nhóm nhỏ của Ủy ban Trung ương Bolshevik gật đầu yêu sách của Liên minh Trung tâm. Ngày 23 tháng 2, Liên minh Trung tâm ra tối hậu thư mới : hoặc là Nga công nhận Ba Lan, những vương quốc Baltic và Ukraina đều thuộc về Đức ; hoặc là đương đầu với rủi ro tiềm ẩn bị xâm lược tổng lực .Ngày 3 tháng 3, Hiệp ước Brest-Litovsk được ký kết. Nga chịu thiệt về chủ quyền lãnh thổ ; theo đó gồm có 26 % dân số của cựu Đế quốc, 37 % diện tích quy hoạnh đất canh tác, 28 % tiềm năng công nghiệp, 26 % đường ray, 3/4 nguồn quặng than và sắt, đều bị mất cho Đức. Hiệp ước này vấp phải phải phản ứng trái chiều trên khắp phổ chính trị. Nhiều đảng viên Bolshevik và Cách mạng Xã hội chủ nghĩa từ chức Sovnarkom để bày tỏ sự phản đối. Sovnarkom sau đó tập trung chuyên sâu vào chiến dịch kích động cách mạng vô sản ở Đức, cho ấn hành hàng loạt sách báo phản chiến và chống chính quyền sở tại trên chủ quyền lãnh thổ Đức ; chính phủ nước nhà Đức đáp trả bằng cách trục xuất những nhà ngoại giao Nga. Dẫu vậy, Liên minh Trung tâm vẫn không tránh được thất bại. Tháng 11 năm 1918, Hoàng đế Đức Wilhelm II thoái vị và chính phủ nước nhà thay thế sửa chữa đã ký kết hòa ước với phe Đồng minh. Vì lẽ ấy, Sovnarkom công bố Hiệp ước Brest-Litovsk rốt cuộc chẳng đạt được mục tiêu gì .

Chống phú nông, Cheka, và Khủng bố Đỏ : 1918 – 1922

[Giai cấp tư sản] thực thi khủng bố chống lại công nhân, binh sĩ và nông dân để phục vụ lợi ích của một nhóm thiểu số những chủ đất và chủ ngân hàng, còn chế độ Xô-viết áp dụng các biện pháp quyết đoán chống lại địa chủ, lũ vơ vét và đồng lõa của chúng để phục vụ lợi ích của công nhân, binh sĩ, và nông dân.

— Lenin nói về Khủng bố Đỏ, tạm dịch từ Volkogonov ( 1994 : 182 )
Đầu năm 1918, nhiều thành phố phía tây Nga đương đầu với nạn đói do thiếu thốn lương thực dai dẳng. Lenin lên án những kulak, tức những tầng lớp phú nông ở Nga thời xưa, đã cố ý tích trữ ngũ cốc do họ sản xuất để tăng giá trị trao đổi trên thị trường. Tháng 5 năm 1918, ông lệnh cho quân dân vũ trang đi trưng thu ngũ cốc của kulak để đưa lên thành phố phân phối. Vào tháng 6, ông phát động xây dựng Ủy ban Bần cố nông để viện trợ chiến dịch chống kulak. Chính sách đã gây ra không ổn định xã hội lớn và khiến đấm đá bạo lực lan rộng bởi lẽ những toán vũ trang thường hay ẩu đả với nông dân, góp thêm phần làm tăng rủi ro tiềm ẩn nổ ra một cuộc nội chiến thực sự. Một trong những ví dụ nổi bật nhất cho thấy sự nhất quyết lập trường của Lenin đó là bức điện tháng 8 năm 1918 gửi tới những Bolshevik ở Penza. Trong đó, ông hiệu triệu lực lượng địa phương dập tắt một cuộc nổi dậy nông dân bằng cách treo cổ làm gương tối thiểu 100 ” tên kulak, trọc phú, [ và ] lũ hút máu. “Cuộc trưng thu ngũ cốc khắc nghiệt của Lenin đã khiến nhiều nông dân thoái chí và không dám sản xuất vượt hơn số ngũ cốc họ tiêu thụ, hệ quả là sản lượng nông nghiệp sa sút tụt hậu. Thị trường chợ đen bùng nổ đã bù trừ cho nền kinh tế tài chính bị nhà nước hạn chế. Điều này đã khiến Lenin phải ban bố lệnh xử bắn những kẻ đầu tư mạnh tích trữ, thương nhân chợ đen và trộm cướp. Hai phái Cách mạng Xã hội chủ nghĩa và Cách mạng Xã hội chủ nghĩa Tả khuynh đã lên án chủ trương trưng thu ngũ cốc bằng vũ lực của Bolshevik tại Đại hội Toàn Nga lần thứ 5 của Xô-viết vào tháng 7 năm 1918. Nhận ra rằng Ủy ban Bần cố nông đôi khi xử tử cả nông dân không phải kulak, khiến những tầng lớp này nghi vấn cơ quan chính phủ, Lenin đành bãi bỏ chiến dịch vào tháng 12 năm 1918 .Lenin liên tục nhấn mạnh vấn đề sự thiết yếu của chiến dịch khủng bố và đấm đá bạo lực nhằm mục đích xóa bỏ trật tự cũ, cũng như bảo vệ thắng lợi cho công cuộc cách mạng. Phát biểu trước Ủy ban Chấp hành Trung ương Toàn Nga Xô-viết vào tháng 11 năm 1917, ông công bố rằng ” nhà nước là một thiết chế được kiến thiết xây dựng nhằm mục đích thực thi đấm đá bạo lực. Trước đó, đấm đá bạo lực này được thực thi bởi lũ tham ô thiểu số đứng trên đầu hàng loạt nhân dân ; giờ đây tất cả chúng ta muốn [ … ] tổ chức triển khai lại đấm đá bạo lực đó nhân danh lợi ích của nhân dân. ” Ông cực lực phản đối quan điểm bãi bỏ án tử hình. Lo sợ những thế lực chống phá Bolshevik sẽ thủ đoạn lật đổ chính quyền sở tại, Lenin cho xây dựng lực lượng công an chính trị Cheka vào tháng 12 năm 1917, chỉ huy bởi Felix Dzerzhinsky .
Lenin ngồi trên xe cùng vợ và em gái sau lễ duyệt binh của Hồng quân tại Đồng cỏ Khodynka, Moskva, vào ngày 1 tháng 5 năm 1918
Tháng 9 năm 1918, Sovnarkom trải qua nghị quyết khánh thành cuộc Khủng bố Đỏ, một mạng lưới hệ thống ép chế thi hành bởi Cheka. Tuy đôi lúc được coi là công cụ để diệt trừ hàng loạt giai cấp tư sản, Lenin thực ra không có dự tính quét sạch trọn vẹn giai cấp này, mà chỉ nhắm hầu hết vào những thành phần có tư tưởng muốn tái lập trật tự cũ. Phần lớn nạn nhân của cuộc khủng bố là công dân giàu sang hoặc là thành viên của chế độ Sa hoàng năm xưa ; trong đó cũng có cả những người chống tư sản sự không tương đồng với Bolshevik và những thành phần xã hội lưu manh như đĩ điếm. Cheka được ủy quyền xét xử và thi hành án so với bất kể thành phần nào biểu lộ tư tưởng chống đối chính quyền sở tại mà không cần hỏi quan điểm của Tòa án Cách mạng. Theo đó, tổ chức triển khai này đã xử tử rất nhiều người trên khắp Nga Xô viết, thường hàng loạt theo số đông. Chẳng hạn như lực lượng Cheka ở Petrograd đã xử tử 512 người trong vòng vài ngày. Không có tư liệu đúng mực nào còn sót lại về số người chết trong cuộc Khủng bố Đỏ ; ước tính của những nhà sử học đời sau thường rơi vào tầm 10.000 – 15.000 người, hoặc 50.000 – 140.000 .Lenin chưa từng tận mắt tận mắt chứng kiến hay tham gia vào chiến dịch khủng bố, công khai minh bạch cách li khỏi nó. Các bài viết được xuất bản và diễn văn của Lenin rất hiếm khi nhắc đến xử tử, mà ông thường chỉ nói về điều này trong những bức điện mã hóa hoặc những bức mật thư. Nhiều người Bolshevik tỏ ra lo lắng trước những cuộc hành quyết hàng loạt của Cheka và sự vô trách nhiệm dễ thấy của tổ chức triển khai này. Đảng Cộng sản đã nỗ lực hạn chế hoạt động giải trí của Cheka vào tháng 2 năm 1919, tước bỏ quyền phán xử của Cheka ở những khu vực không có thiết quân luật, tuy nhiên tổ chức triển khai này vẫn liên tục hoành hành khắp quốc gia. Tới năm 1920, Cheka đã trở thành một thế lực hùng mạnh ở Nga Xô-viết, tác động ảnh hưởng thâm thúy đến nhiều nhánh của cỗ máy nhà nước .Một sắc lệnh tháng 4 năm 1919 đã cho xây dựng những trại tập trung chuyên sâu được ủy thác cho Cheka, sau được quản lý bởi cơ quan chính phủ nước nhà mới gọi là Gulag. Cuối năm 1920, 84 khu trại đã được thiết lập khắp Nga Xô viết, chứa tầm 50.000 tù nhân ; tới tháng 10 năm 1923, số lượng tăng lên 315 trại và tầm 70.000 tù nhân. Những người bị bắt được tận dụng làm lao động cưỡng bức. Tháng 7 năm 1922, tri thức bị coi là chống đối chính quyền sở tại Bolshevik bị đày tới những vùng thưa thớt dân cư hoặc ra hẳn quốc tế ; Lenin đích thân xem xét kĩ lưỡng list những người bị phán quyết theo kiểu này. Tháng 5 năm 1922, Lenin hạ lệnh xử tử những linh mục chống đối Bolshevik, khiến 14.000 đến 20.000 người chết theo một ước tính. Giáo hội Chính thống giáo Nga bị tác động ảnh hưởng nặng nề nhất ; ngoài những những chủ trương bài tôn giáo của chính quyền sở tại cũng ảnh hưởng tác động xấu đến những giáo hội Công giáo La mã, Tin Lành, Do Thái giáo, và Hồi giáo .

Nội chiến và xung đột với Ba Lan : 1918 – 1920

Sự tồn tại song song lâu dài của Cộng hòa Xô viết cùng các nước đế quốc là điều không tưởng. Suy cho cùng, một trong hai [thể chế này] sẽ chiến thắng. Và cho tới cái kết cuối đó, một chuỗi các xung đột tồi tệ giữa Cộng hòa Xô viết và các chính phủ tư bản là điều không thể tránh khỏi. Vậy nghĩa là giai cấp thống trị, tức giai cấp vô sản, nếu chỉ có nguyện vọng là cai trị và muốn được cai trị, thì ắt phải thể hiện nó bằng tổ chức quân đội.

— Lenin nói về cuộc chiến tranh, tạm dịch theo Pipes ( 1990 : 610 )
Lenin đã lường trước rằng những tầng lớp quý tộc và tư sản Nga sẽ hiệp đồng với nhau để chống lại chính quyền sở tại cách mạng, tuy nhiên ông tin rằng lợi thế số lượng của những tầng lớp thấp, cộng với năng lực tổ chức triển khai quân đội hiệu suất cao của Bolshevik, sẽ bảo vệ thắng lợi sau cuối cho họ. Tuy nhiên, Lenin đã không đoán được cường độ chống đối mãnh liệt như thế nào từ phe chống Bolshevik. Nội chiến Nga tiếp đó đa phần là cuộc cạnh tranh đối đầu giữa phe Hồng quân ủng hộ Bolshevik và phe Bạch vệ chống Bolshevik ; tuy nhiên nó cũng gồm có những đại chiến giành độc lập của những dân tộc bản địa ở biên giới phía Tây, những lực lượng nông dân đơn lập lẻ tẻ, và Quân Lục, trên khắp cựu chủ quyền lãnh thổ của Đế quốc Nga. Vì vậy, những nhà sử học nhìn nhận đại chiến này thực ra chứa đựng bên trong hai xung đột riêng không liên quan gì đến nhau : một là giữa phe cách mạng và phản cách mạng, hai là giữa những phe cách mạng đối chọi lẫn nhau .Bạch vệ được sáng lập bởi những sĩ quan quân đội dưới chế độ Sa hoàng cũ, gồm có Tình nguyện quân của Anton Denikin ở miền Nam nước Nga, lực lượng của Alexander Kolchak ở Siberia, và lực lượng của Nikolai Yudenich ở những nước Baltic mới độc lập. Bạch vệ được tương hỗ bởi 35.000 binh lính của Quân đoàn Séc, khi trước là tù binh cuộc chiến tranh của Liên minh Trung tâm, quay ra phản bội Sovnarkom và hiệp đồng với tổ chức triển khai chống Bolshevik gọi là Ủy ban những Thành viên của Quốc hội Lập hiến ( Komuch ) ở Samara. Hơn nữa, Bạch vệ được hậu thuẫn bởi những cường quốc phương Tây, những người coi Hiệp ước Brest-Litovsk là sự phản bội nỗ lực cuộc chiến tranh của Đồng minh và sợ hãi rủi ro tiềm ẩn cách mạng lan rộng trải qua lời hiệu triệu Bolshevik. Năm 1918, 10.000 lính Anh, Pháp, Mỹ, Canada, Ý, và Serbia đổ xô tại Murmansk, nhanh gọn chiếm cứ Kandalaksha. Cũng trong năm đó, những lực lượng Anh, Mỹ, và Nhật đổ xô tại Vladivostok. Quân phương Tây rốt cuộc rút khỏi đại chiến, chỉ đứng sau trợ cấp kĩ thuật viên và đạn dược cho Bạch vệ ; tuy nhiên Nhật Bản vẫn kiến định tham chiến với tham vọng lan rộng ra chủ quyền lãnh thổ .Lenin ủy thác cho Trotsky xây dựng Hồng quân Công Nông, và với sự ủng hộ của Lenin, Trotsky xây dựng thêm Hội đồng Quân sự Cách mạng vào tháng 9 năm 1918, giữ chức quản trị cho tới năm 1925. Nhận thức rõ kinh nghiệm tay nghề chinh chiến của những sĩ quan chính sách cũ, Lenin được cho phép họ tham gia chỉ huy Hồng quân dưới sự giám sát của Trotsky. Hồng quân nắm giữ hai thành phố lớn nhất của Nga lúc bấy giờ là Moskva và Petrograd, cùng hầu hết khu vực TT của Nga, trong khi đó Bạch vệ chỉ trấn áp những phần chủ quyền lãnh thổ biên viễn. Lực lượng Bạch vệ do vậy bị phân mảnh và cản trở bởi địa lý, hơn thế nữa họ cũng không có được sự ủng hộ của những dân tộc thiểu số do tư tưởng thượng đẳng chủng tộc của lính Nga. Đồng thời, quân chống Bolshevik thực thi chiến dịch Khủng bố Trắng nhằm mục đích diệt trừ những kẻ ủng hộ Bolshevik, hầu hết mang tính tự phát chứ không có tổ chức triển khai như cuộc Khủng bố Đỏ. Cả hai phe tham chiến đều đã thực thi nhiều vụ tiến công chống lại hội đồng Do Thái ; tội ác mà bị Lenin chỉ trích kịch liệt, cho rằng sự bài thị Do Thái bắt nguồn từ tuyên truyền của tư bản .
Áp phích tuyên truyền chống Bolshevik của Bạch vệ Nga, theo đó miêu tả Lenin mặc áo choàng đỏ, xui khiến những người Bolshevik dâng hiến Nga cho Marx (k. 1918–1919)
Tháng 7 năm 1918, Sverdlov thông tin cho Sovnarkom rằng Xô viết Khu vực Ural đã hành quyết vị cựu Sa hoàng cùng thân tộc của ông ở Yekaterinburg để không cho họ rơi vào tay Bạch vệ. Tuy thiếu dẫn chứng, những nhà viết tiểu sử và sử học như Richard Pipes và Dmitri Volkogonov suy đoán rằng người ra mệnh lệnh có lẽ rằng là Lenin. Nhà sử học James Ryan phản đối cho rằng ” không lý ” gì để tin vào chuyện này. Dù gì đi chăng nữa, Lenin vẫn coi cuộc hành quyết này là thiết yếu, viện dẫn ví dụ về vụ chém đầu Vua Louis XVI trong Cách mạng Pháp .Sau Hiệp ước Brest-Litovsk, phái Cách mạng Xã hội chủ nghĩa Tả khuynh từ bỏ liên minh và ngày càng thù ghét Bolshevik. Tháng 7 năm 1918, nhà Cách mạng Xã hội chủ nghĩa Tả khuynh Yakov Blumkin ám sát đại sứ Đức được cử tới Nga là Wilhelm von Mirbach, kỳ vọng sự biến sẽ kích động một đại chiến cách mạng mới chống lại Đức. Phái Cách mạng Xã hội chủ nghĩa Tả khuynh sau đó triển khai một cuộc thay máu chính quyền ở Moskva, pháo kích Điện Kremlin rồi chiếm đóng bưu điện TT của thành phố, trước khi bị trấn áp bởi lực lượng của Trotsky. Các thủ lĩnh và đảng viên thuộc phái này bị bắt giữ và bỏ tù, tuy nhiên họ được đối xử mềm mỏng hơn những quân địch khác của Bolshevik .Tới năm 1919, Bạch vệ đã thất thế trầm trọng, tới đầu năm 1920 đã bị đánh tan tác trên mọi mặt trận. Tuy Sovnarkom giành được thắng lợi, chủ quyền lãnh thổ Nga đã bị thu nhỏ do những nhóm sắc tộc bên trong Nga thừa cơ công bố độc lập. Một vài trường hợp ( ví dụ như những vương quốc ở phía đông-bắc của châu Âu là Estonia, Latvia, Litva, và Phần Lan ) được Xô viết chính thức công nhận độc lập và thỏa thuận hợp tác hòa ước. Các trường hợp khác bị Hồng quân đàn áp thẳng tay ; tới năm 1921, trào lưu dân tộc bản địa Ukrainia đã bị tiêu diệt và dãy Kavkaz đã trở lại quyền trấn áp của Nga, tuy nhiên xung đột vẫn tiếp nối ở Trung Á cho tới cuối những năm 1920 .Sau khi quân đoàn Ober Ost của Đức rút khỏi Mặt trận phương Đông theo đúng Hòa ước, quân đội Nga Xô viết và Ba Lan bèn tiến vào để khỏa lấp khoảng trống quyền lực tối cao. Nước Ba Lan non trẻ và chính quyền sở tại Xô viết đều có dự tính lan rộng ra chủ quyền lãnh thổ tại đây. Lính Ba Lan và Nga đụng độ lần tiên phong vào tháng 2 năm 1919, leo thang thành cuộc chiến tranh Ba Lan-Xô viết. Không giống những đại chiến trước, đại chiến này đóng vai trò quan trọng trong việc xuất khẩu cách mạng sang những nước châu Âu khác. Quân Ba Lan đánh lấn sang Ukraina và tới tháng 5 năm 1920 đã chiếm được Kiev từ tay Xô viết. Sau khi đánh lui Quân đội Ba Lan, Lenin lôi kéo Hồng quân xâm lược Ba Lan với niềm tin rằng giai cấp vô sản của quốc gia này sẽ vùng lên ủng hộ quân Nga và châm ngòi cho một cuộc cách mạng. Trotsky và những Bolshevik khác tỏ ra nghi ngại, tuy nhiên vẫn triển khai cuộc xâm lược. Giai cấp vô sản Ba Lan đã không nổi dậy, và Hồng quân hứng chịu thất bại nặng nề tại Trận Warsaw. Quân Ba Lan đẩy lùi Hồng quân về chủ quyền lãnh thổ Nga, buộc Sovnarkom cầu hòa ; đại chiến khép lại với Hòa ước Riga, theo đó Nga phải nhượng đất cho Ba Lan .

Quốc tế Cộng sản và cách mạng toàn thế giới : 1919 – 1920

Ảnh Lenin ngày 1 tháng 5 năm 1919, được chụp bởi Grigori Petrovich Goldstein
Sau Hòa ước ở Mặt trận phía Tây, Lenin tin rằng cuộc cách mạng châu Âu sớm muộn sẽ đến. Chớp thời cơ này, Sovnarkom hậu thuẫn cho sự xây dựng chính phủ nước nhà xô viết Hungary của Béla Kun vào tháng 3 năm 1919, kèm theo đó là chính quyền sở tại xô viết ở Bayern và hàng loạt những cuộc nổi dậy xã hội chủ nghĩa khác ở Đức, gồm có cuộc nổi dậy của Liên đoàn Spartakus. Trong Nội chiến Nga, Hồng quân đã được được cử tới những quốc gia non trẻ mới giành độc lập để tương hỗ những phái Marxist địa phương xây dựng những cơ quan chính phủ kiểu xô viết. Ở châu Âu, điều này đã góp thêm phần tạo dựng những chính phủ nước nhà cộng sản Estonia, Latvia, Litva, Byelorussia và Ukraina độc lập với Nga, còn về phía viễn đông thì đã góp thêm phần tạo nên cơ quan chính phủ cộng sản Ngoại Mông. Nhiều thành viên cốt cán của Bolshevik muốn sáp nhập những vùng này vào Nga ; Lenin nhấn mạnh vấn đề rằng chủ quyền lãnh thổ vương quốc và tự quyết dân tộc bản địa cần được tôn trọng, tuy nhiên vẫn bảo vệ rằng những cơ quan chính phủ mới này trên trong thực tiễn đều nằm dưới sự điều hành quản lý của Sovnarkom .

Cuối năm 1918, Đảng Lao động Anh kêu gọi thành lập hội nghị Quốc tế Lao động và Xã hội chủ nghĩa, với sự tham gia của các đảng xã hội chủ nghĩa trên khắp thế giới. Lenin cho rằng đây chẳng qua là phiên bản khác của Đệ nhị Quốc tế, nên cho thành lập một hội nghị quốc tế riêng lẻ để chống lại nó. Với sự giúp đỡ của Zinoviev, Nikolai Bukharin, Trotsky, Christian Rakovsky, và Angelica Balabanoff, Đại hội lần thứ nhất của Quốc tế Cộng sản (Comintern) khai mạc ở Moskva vào tháng 3 năm 1919. Sự kiện này không quá đình đám trên các phương tiện truyền thông; trong số 34 đại biểu đến dự, 30 đại biểu xuất thân từ cựu lãnh thổ của Đế quốc Nga, và hầu hết các đại biểu quốc tế không được công nhận chính thức là thành viên của các đảng xã hội chủ nghĩa ở nước nhà. Phái Bolshevik vì vậy áp đảo hoàn toàn tại hội nghị. Lenin sau đó thông qua một loạt các quy định, chỉ cho phép các đảng xã hội chủ nghĩa theo quan điểm Bolshevik tham dự Comintern. Ở kỳ họp thứ nhất, Lenin đã trò chuyện với nhiều đại biểu, công kích tư tưởng dân chủ nghị viện đi lên xã hội chủ nghĩa của phái Marxist xét lại như Kautsky, và tiếp tục kêu gọi cách mạng bạo lực nhằm lật đổ các chính phủ tư sản trên khắp châu Âu. Mặc dù Zinoviev giữ ghế chủ tịch của Comintern, Lenin vẫn cực kỳ có sức ảnh hưởng.

Đại hội lần hai của Quốc tế Cộng sản khai mạc ở Viện Smolny vào tháng 7 năm 1920; lần cuối cùng Lenin rời khỏi Moskva. Tại đây, ông khuyến khích các đại biểu ngoại quốc noi gương cuộc đảo chính thành công của Bolshevik, đồng thời từ bỏ quan điểm bấy lâu cho rằng chủ nghĩa tư bản là giai đoạn cần thiết trong tiến trình phát triển xã hội, thay vào đó khuyến khích các dân tộc dưới ách thực dân chủ động chuyển biến xã hội tiền-tư bản ở nước nhà thành xã hội chủ nghĩa. Lenin viết tác phẩm Bệnh ấu trĩ “Tả khuynh” trong phong trào cộng sản dành riêng cho dịp này, một cuốn sách ngắn đả kích các thành phần bên trong đảng cộng sản Anh và Đức cố chấp từ chối gia nhập các nghị viện quốc gia và các tổ chức công đoàn; ông mong muốn họ chấp thuận để giúp đỡ sự nghiệp cách mạng. Hội nghị bị trì hoãn vài ngày do cuộc chiến đang diễn ra với Ba Lan, sau phải tiếp tục ở Moskva, kéo dài tới tháng 8. Cuộc cách mạng toàn cầu trong dự đoán của Lenin rốt cuộc chẳng bao giờ tới; chính phủ cộng sản ở Hungary bị lật đổ và các cuộc khởi nghĩa Marxist ở Đức bị đàn áp.

Nạn đói và Chính sách Kinh tế Mới : 1920 – 1922

Trong nội bộ Đảng Cộng sản phát sinh hai bè đảng sự không tương đồng chính kiến mới là Nhóm Tập trung Dân chủ và Đối lập Công nhân ; cả hai phe đều cho rằng nước Nga đang trở nên quá tập trung chuyên sâu và quan liêu. Phái Đối lập Công nhân, trải qua quan hệ của họ với những công đoàn nhà nước, bảy tỏ rằng giai cấp công nhân đang dần mất đi sự tin cậy vào nhà nước. Họ đã rất phẫn nộ khi biết tin Trotsky định bãi bỏ công đoàn. Ông ta cho rằng công đoàn là tổ chức triển khai thừa thãi trong một ” nhà nước của công nhân “, tuy nhiên Lenin sự không tương đồng với quan điểm này ; phần đông những người Bolshevik ủng hộ quan điểm của Lenin trong cuộc tranh cãi. Tại Đại hội Đảng lần thứ 10 diễn ra vào tháng 3 năm 1921, Lenin ra quyết định hành động nghiêm cấm chia bè kết phái bên trong Đảng, ai không tuân thủ sẽ bị khai trừ .
Tử thi chất đống ở Buzuluk, vùng Volga, lân cận Saratov, do nạn đói năm 1921.
Giữa năm 1920 và 1921, kháng cự so với lệnh trưng thu ngũ cốc ở nhiều địa phương đã leo thang thành những cuộc nổi dậy nông dân chống Bolshevik trên khắp Nga, tuy nhiên đều bị dập tắt. Cuộc nổi dậy lớn nhất diễn ra ở Tambov bị Hồng Quân nhanh gọn vượt mặt. Tháng 2 năm 1921, công nhân Petrograd đổ ra đường đòi đình công ; chính quyền sở tại phản ứng bằng thiết quân luật, cử Hồng quân vào thành phố để trấn áp người biểu tình. Tháng 3 cùng năm, thủy thủ ở Kronstadt nổi dậy chống chính quyền sở tại cách mạng, đồng thời ra yêu sách rằng tổng thể những ấn phẩm xã hội chủ nghĩa phải được lưu hành tự do, những công đoàn phải được trao quyền tự do hội họp và nông dân được trao quyền trao đổi tự do trên thị trường, cũng như phải chấm hết chiến dịch trưng thu. Lenin cho rằng đám thủy thủ đã bị phái Cách mạng Xã hội chủ nghĩa và những thế lực đế quốc thù địch đánh lừa, vì thế lôi kéo dập tắt cuộc biến loạn. Dưới sự chỉ huy của Trotsky, Hồng quân đập tan cuộc binh biến vào ngày 17 tháng 3, dẫn đến cái chết của hàng ngàn người và tù binh bị giải đến những trại tập trung .

Tháng 2 năm 1921, Lenin trình bày Chính sách kinh tế mới (NEP) lên Bộ Chính trị; ông thuyết phục các đảng viên Bolshevik kì cựu dựa trên sự cấp thiết của vấn đề và chính sách được thông qua vào tháng 4. Trong bài luận Về thuế lương thực, Lenin giải thích rằng NEP là sự trở lại với kế hoạch kinh tế nguyên bản của Bolshevik, khẳng định rằng chính sách cộng sản thời chiến khi trước của Sovnarkom chỉ đóng vai trò thay thế NEP trong tình hình nội chiến rối ren mà thôi. NEP cho phép các tập đoàn tư nhân hoạt động trên đất Nga, tái thiết chế độ tiền lương và mở lại thị trường để nông dân tự do buôn bán sản phẩm. Chính sách cũng cho phép các ngành công nghiệp tư có quy mô nhỏ được tái hoạt động; công nghiệp cơ bản, giao thông và ngoại thương vẫn nằm dưới sự kiểm soát của nhà nước. Lenin gọi đây là “chủ nghĩa tư bản nhà nước”, và nhiều đảng viên Bolshevik cho rằng nó phản bội chủ nghĩa xã hội. Các nhà nghiên cứu tiểu sử Lenin thường coi NEP là một trong những thành tựu lớn nhất của ông và một số tin rằng nếu chính sách này không được thông qua kịp thời thì Sovnarkom sớm muộn sẽ bị lật đổ bởi các cuộc nổi dậy nhân dân.

Tháng 1 năm 1920, chính phủ nước nhà thi hành luật lao động bắt buộc, có hiệu lực thực thi hiện hành với tổng thể những công dân trong độ tuổi từ 16 đến 50. Lenin lôi kéo tiến hành dự án Bất Động Sản GOELRO, lắp ráp lưới điện diện rộng, thi công từ tháng 2 năm 1920 ; câu nói nổi tiếng của Lenin rằng ” chủ nghĩa cộng sản là chính quyền sở tại Xô viết cộng với điện khí hóa toàn nước ” được trích dẫn thoáng đãng trong nhiều năm tới. Nhằm lan rộng ra nền kinh tế tài chính Nga trải qua ngoại thương, Sovnarkom đã cử những đại biểu của mình đến dự Hội nghị Genoa 1922 ; Lenin muốn đích thân đến dự nhưng vì bệnh nặng nên thôi. Phái đoàn Nga đi đến thỏa thuận hợp tác với Đức, tiếp sau một thỏa thuận hợp tác giao thương mua bán với Vương quốc Anh. Lenin kỳ vọng rằng, với khoản góp vốn đầu tư mới của quốc tế, Sovnarkom sẽ hoàn toàn có thể làm trầm trọng thêm sự cạnh tranh đối đầu giữa những nước tư bản và hối thúc sự sụp đổ của chúng ; ông cũng ngỏ lời cho thuê vựa dầu Kamchatka với một công ty tư bản Mỹ, nhằm mục đích tăng nhanh stress giữa Hoa Kỳ và Nhật Bản, quốc gia mà bấy giờ cũng muốn chiếm hữu Kamchatka để kiến thiết xây dựng đế quốc của riêng họ .

Sức khỏe suy sụp và lục đục với Stalin : 1920 – 1923

Lenin năm 1923, sau cơn đột quỵ, phải ngồi xe lăn.
Lenin hổ thẹn khi đảng Bolshevik tổ chức triển khai lễ mừng sinh nhật thứ 50 cho ông vào tháng 4 năm 1920, sự kiện mà cũng được tôn vinh khắp nước Nga bằng những bài thơ và tiểu sử dành riêng cho ông. Giữa năm 1920 và 1926, hàng loạt 20 tập của khu công trình hợp tuyển Lenin được ấn hành ; tuy vẫn có một số ít tư liệu bị cắt bỏ. Trong năm 1920, nhiều nhân vật phương Tây sang Nga để thăm Lenin ; họ gồm có nhà văn H. G. Wells, triết gia Bertrand Russell, nhà hoạt động giải trí vô chính phủ Emma Goldman và Alexander Berkman. Armand, bấy giờ đã yếu đi nhiều, cũng tới thăm Lenin tại Điện Kremlin. Ông khuyên bà đi điều dưỡng ở Kislovodsk để chóng hồi sinh ; tuy nhiên bà mất tại đó vào tháng 9 năm 1920 sau một trận dịch tả. Thi hài Armand được đưa về Moskva và chôn cất tại Tường Điện Kremlin trước sự tận mắt chứng kiến của một Lenin muộn phiền .Lenin đổ bệnh nặng cuối năm 1921, trở nên nhạy cảm với âm thanh, mất ngủ, và đau đầu liên tục. Theo khuyến nghị của Bộ Chính trị, ông rời Moskva để lui về dinh thự Gorki dưỡng bệnh vào tháng 7, nơi ông được vợ và em gái chăm nom chu đáo. Lenin khởi đầu nghĩ quẩn đến việc tự sát, hỏi Krupskaya và Stalin cho ông kali cyanide để kết liễu cuộc sống. Hai mươi sáu vị bác sĩ đã được thuê để theo dõi bệnh tình của Lenin vào những năm cuối đời ; 1 số ít là người ngoại bang. Có quan điểm cho rằng bệnh tình của Lenin bắt nguồn từ sự oxi hóa những mảnh đạn găm trong người từ vụ mưu sát năm 1918 ; khiến ông phải trải qua cuộc phẫu thuật vào tháng 4 năm 1922. Các triệu chứng tiếp nối sau đó đã làm những bác sĩ rất bồn chồn ; có lẽ rằng ông đã mắc phải bệnh suy nhược thần kinh hoặc xơ vữa động mạch não, thậm chí còn có đồn đoán cho rằng ông bị giang mai. Tháng 5 năm 1922, ông bị đột quỵ, mất năng lực nói trong thời điểm tạm thời và bị liệt phần thân bên phải. Sức khỏe Lenin đã phục sinh tương đối vào tháng 7. Ông quay về Moskva vào tháng 10 ; tuy nhiên trong tháng 12, ông đột quỵ lần nữa và lại phải lui về Gorki .
Lenin dành những năm tháng cuối đời ở dinh thự Gorki.
Bất chấp sức yếu, Lenin vẫn rất chăm sóc đến những yếu tố chính trị. Khi giới chỉ huy của Đảng Cách mạng Xã hội chủ nghĩa bị bê bối bày đặt thủ đoạn chống chính quyền sở tại trong một phiên tòa xét xử diễn ra giữa tháng 6 và tháng 8 năm 1922, Lenin đã lôi kéo phải xử tử nghiêm minh những kẻ phản trắc ; thay vào đó họ bị cầm tù vô thời hạn, về sau bị giết trong cuộc Đại Thanh trừng của Stalin. Với sự ủng hộ của Lenin, chính phủ nước nhà đã nhổ rễ hiệu suất cao chủ nghĩa Menshevik khỏi Nga bằng cách đào thải tổng thể những thành phần Menshevik khỏi những thiết chế cũng như những tập đoàn lớn nhà nước vào tháng 3 năm 1923 và bắt giữ những thành viên của đảng này để thuyên chuyển tới những trại tập trung. Lenin lo ngại về sự tiếp nối của một mạng lưới hệ thống quan liêu kiểu Sa hoàng ở Nga Xô viết, nhất là vào những năm cuối đời. Phê phán thái độ quan liêu cửa quyền, ông đề xuất phải cải tổ triệt để nội bộ chính quyền sở tại để tránh tệ này, cảnh báo nhắc nhở trong một bức thư rằng ” tất cả chúng ta đang bị cuốn vào một vũng lầy quan liêu nhơ bẩn ” .Tháng 10 năm 1922, Lenin đề cử Trotsky làm phó quản trị thứ nhất của Hội đồng Dân ủy Nga Xô tại một cuộc họp của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, tuy nhiên Trotsky khước từ. Điều này thường được diễn giải là Lenin đã chọn Trotsky làm người thừa kế cương vị đứng đầu chính phủ nước nhà. [ 379 ] [ 380 ] [ 381 ] [ 382 ] Trong tháng 12 năm 1922 và tháng 1 năm 1923, cái được giới sử gia hay gọi là ” Di chúc Lenin ” mở màn được thảo, trong đó có những nhận xét về phẩm chất của những người chiến sỹ của ông, đặc biệt quan trọng là Trotsky và Stalin. Ông khuyến nghị không bổ nhiệm Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng của Stalin, cho rằng ông ta không hợp với vị trí này. Lenin muốn đưa Trotsky lên sửa chữa thay thế, khen Trotsky là ” người có năng lượng nhất trong Ban Chấp hành Trung ương Đảng hiện thời ” ; Lenin nêu bật trí tuệ của Trotsky, đồng thời phê phán thói tự cao và thiên hướng cậy quyền của ông ta. Trong thời kỳ này, ông cũng đọc cho thư ký viết một bài luận chỉ trích thực chất quan liêu của Ban Thanh tra Công Nông, lôi kéo tuyển mộ thêm những nhân viên cấp dưới mới thuộc những tầng lớp lao động để xử lý yếu tố này ; còn trong một bài luận khác, ông lôi kéo nhà nước nỗ lực xóa bỏ nạn mù chữ, tuyên truyền sự đúng giờ và sự tận tâm trong quần chúng nhân dân, cũng như khuyến khích nông dân cùng tham gia vào những hợp tác xã .
Stalin quá thô thiển. Cái khiếm khuyết này, tuy hoàn toàn có thể trọn vẹn đồng ý được trong hàng ngũ của tất cả chúng ta và giữa tất cả chúng ta như những người cộng sản, trở nên không thể nào đồng ý được trên cương vị Tổng Bí thư. Vì vậy tôi ý kiến đề nghị những chiến sỹ hãy tìm cách loại anh ta khỏi chức vụ đó và chỉ định một người có phẩm chất khác Stalin ở toàn bộ những bình diện, ngoại trừ bình diện cao quý duy nhất, tức là anh ta nên khoan dung hơn, lịch sự và trang nhã hơn và ân cần hơn so với những chiến sỹ, ít thất thường hơn, v.v.
— Lenin ngày 4 tháng 1 năm 1923, tạm dịch theo Service ( 2000 : 369 )
Trong lúc Lenin vắng mặt, Stalin đã mở màn củng cố quyền lực tối cao bằng cách đề bạt những liên minh lên giữ những vị trí chủ chốt, đồng thời kiến thiết xây dựng hình ảnh bản thân như là người bạn hữu thân cận của Lenin và là người thừa kế xứng danh. Tháng 12 năm 1922, Stalin đảm nhiệm việc giám sát chính sách dưỡng bệnh của Lenin, được Bộ Chính trị phó thác phận sự trấn áp những chuyến thăm hỏi động viên Lenin của người ngoài. Cùng lúc đó, Lenin đang ngày càng trở nên xích míc với Stalin ; trong khi Lenin nhất quyết rằng nhà nước phải giữ độc quyền về giao thương mua bán quốc tế vào giữa năm 1922, Stalin lại dẫn dắt những người Bolshevik khác chống lại quan điểm của Lenin tuy nhiên bất thành. Giữa hai người họ cũng từng sống sót 1 số ít xích mích ; có lần Stalin quát mắng bà Krupskaya qua một cuộc điện thoại cảm ứng, khiến Lenin rất tức giận và gửi thư bắt Stalin phải xin lỗi .Rạn nứt chính trị đáng kể nhất giữa hai người họ diễn ra trong Sự vụ Gruzia. Stalin khuyến nghị rằng những vương quốc bị Xô viết hóa cưỡng bức như Gruzia, Azerbaijan và Armenia, nên được sáp nhập trọn vẹn vào Nga, mặc cho nguyện vọng trái chiều của những cơ quan chính phủ Xô viết địa phương. Lenin cho rằng hành vi của Stalin và những người ủng hộ ông ta mang đặc thù sô vanh dân tộc bản địa Đại Nga, thay vào đó lôi kéo những quốc gia-dân tộc ấy nhập vào Nga với tư cách bán độc lập để cùng tạo dựng một liên bang thống nhất với quốc hiệu ” Liên bang những Cộng hòa Xô viết của châu Âu và châu Á “. Tuy bắt đầu phản đối, Stalin rốt cuộc đồng ý quan điểm này. Được sự ưng ý của Lenin, Stalin đổi quốc hiệu của liên bang được đề xướng thành Liên bang Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết ( USSR ). Lenin cử Trotsky thay mặt đại diện ông phát biểu tại phiên họp toàn thể của Ban Chấp hành Trung ương Đảng vào tháng 12 ; tại đây kế hoạch xây dựng USSR được nhất trí ; rồi được trải qua vào ngày 30 tháng 12 bởi Đại hội Xô viết, dẫn đến sự khai sinh của Liên bang Xô viết. Mặc cho bệnh tình, Lenin được bầu làm quản trị trong cơ quan chính phủ Liên Xô mới lập .

Qua đời và tang lễ : 1923 – 1924

Tang lễ của Lenin, họa phẩm của Isaac Brodsky, 1925
Tháng 3 năm 1923, Lenin trải qua cơn đột quỵ thứ ba, mất năng lực nói ; cùng tháng đó, ông lại bị liệt một phần thân phải và khởi đầu biểu lộ chứng thất ngôn giác quan. Tới tháng 5, sức khỏe thể chất của ông có vẻ như đã hồi sinh, lấy lại được năng lực chuyển dời, trò chuyện, và viết lách. Vào tháng 10, ông tới Kremlin lần cuối. Trong tuần cuối của cuộc sống, Lenin được ghé thăm bởi Zinoviev, Kamenev, và Bukharin ; trong đó Bukharin là người sau cuối thăm ông tại dinh thự Gorki trước ngày mất. Ngày 21 tháng 1 năm 1924, Lenin rơi vào cơn mê sảng và mất không lâu sau. Nguyên nhân cái chết được công bố là do một căn bệnh mạch máu không hề chữa khỏi .Chính quyền Xô viết báo tin cho toàn thể nhân dân vào ngày hôm sau. Ngày 23 tháng 1, đại diện thay mặt từ Đảng Cộng sản, công đoàn, và Xô viết đã tới dinh thự Gorki để tận mắt chứng kiến thi hài Lenin đặt trong chiếc cữu màu đỏ và được khiêng tiễn bởi những người Bolshevik. Linh cữu được chuyển về Moskva bằng tàu hỏa, rồi được quàn trong Nhà Công đoàn. Ba ngày tiếp theo, khoảng chừng một triệu người thương tiếc đã tới viếng Lenin, nhiều trong số họ đứng chờ hàng tiếng đồng hồ đeo tay mặc kệ điều kiện kèm theo nóng bức. Vào ngày 26 tháng 1, Đại hội đại biểu toàn thể Xô viết lần thứ 11 gặp mặt để tưởng niệm Lenin, với những bài phát biểu của Kalinin, Zinovyev, và Stalin. Đáng quan tâm là Trotsky không Open tại sự kiện này ; ông bấy giờ đang dưỡng bệnh tại Dãy Kavkaz, về sau cáo buộc Stalin gửi nhầm ngày tang lễ trong điện báo, khiến ông không thể nào đến dự kịp. Lễ truy điệu được cử hành vào ngày hôm sau ở Quảng trường Đỏ, sát cánh bởi quân nhạc, nơi đám đông quần chúng nghe một loạt những bài điếu văn trước khi thi hài được đặt vào lăng. Tuy thời tiết rét cóng, hàng chục ngàn người đã tới dự lễ .Bất chấp phản đối từ bà Krupskaya, thi hài của Lenin vẫn được dữ gìn và bảo vệ và lưu giữ để viếng thăm tại lăng Quảng trường Đỏ. Năm 1925, một viện nghiên cứu và điều tra được lập ra để giải phẫu não của Lenin, qua đó phát hiện ra rằng nó bị xơ cứng rất nặng. Tháng 7 năm 1929, Bộ Chính trị được cho phép dỡ bỏ lăng trong thời điểm tạm thời để thay bằng một lăng vĩnh viễn làm từ đá granite, hoàn thành công việc vào năm 1933. Quan tài của Lenin được sửa chữa thay thế vào năm 1940 và một lần nữa vào năm 1970. Từ năm 1941 đến năm 1945, thi hài ông được sơ tán trong thời điểm tạm thời đến Tyumen để bảo vệ bảo đảm an toàn trong Thế chiến thứ hai. Cho đến năm 2022, thi hài vẫn được lưu giữ để viếng thăm bên trong Lăng Lenin ở Quảng trường Đỏ .

Ý thức hệ chính trị

Chủ nghĩa Marx và chủ nghĩa Lenin

Chúng ta đâu có trả vờ rằng Marx hoặc các nhà Marxist biết con đường đúng nhất để tiến tới chủ nghĩa xã hội. Điều đó hoàn toàn nhảm nhí. Chúng ta biết phương hướng, chúng ta biết lực lượng giai cấp nào sẽ đưa đẩy nó, song về cụ thể, thực tiễn, thì điều này phải được thể hiện bởi trải nghiệm của hàng triệu con người khi họ chung tay gây dựng nó.

— Lenin ngày 11 tháng 12 năm 1917, tạm dịch từ Fischer ( 1964 : 150 )
Lenin là một nhà Marxist tận tụy. Ông tin yêu rằng diễn giải của mình về chủ nghĩa Marx — lần tiên phong được gọi là ” chủ nghĩa Lenin ” bởi Martov vào năm 1904 — là đúng nhất và chính thống nhất. Theo lập trường Marxist của Lenin, trái đất nhất định sẽ đạt đến chủ nghĩa cộng sản thuần túy, tạo lập nên một xã hội phi nhà nước, phi giai cấp và cào bằng của công nhân ; nơi họ không còn bị bóc lột hoặc tha hóa nữa, được làm chủ vận mệnh của bản thân, ” làm theo năng lượng, hưởng theo nhu yếu “. Theo Volkogonov, Lenin tin cậy ” thâm thúy và thật lòng ” vào con đường mà ông đã đặt ra cho nước Nga để tiến lên xã hội cộng sản .Theo lập trường Marxist của Lenin, những xã hội đương thời không hề trực tiếp tiến lên xã hội cộng sản mà trước tất phải trải qua quy trình tiến độ xã hội chủ nghĩa ; do vậy, mối chăm sóc của ông là làm cách nào để nước Nga đạt được quá trình xã hội chủ nghĩa. Lenin cho rằng một nền ” chuyên chính vô sản ” là thiết yếu nhằm mục đích trấn áp giai cấp tư sản và tăng trưởng một thể chế kinh tế tài chính xã hội chủ nghĩa. Trong bài luận ” Bàn về chính sách hợp tác xã “, ông lý giải rằng chủ nghĩa xã hội là ” khi những tư liệu sản xuất đã thuộc về xã hội, khi giai cấp vô sản, với tư cách là giai cấp, đã thắng giai cấp tư sản — thì chính sách của những người xã viên hợp tác xã văn minh mới là chính sách xã hội chủ nghĩa. ”
Lenin phát biểu vào năm 1919
Trước năm 1914, quan điểm của Lenin phần đông đồng thuận với thuyết Marxist Tây phương dòng chính. Mặc dù chỉ trích những người Marxist tiếp đón tư tưởng của những nhà triết học và xã hội học phi-Marxist, chính ông cũng chịu tác động ảnh hưởng không chỉ từ dòng lý luận Marxist Nga mà còn từ những tư tưởng của trào lưu cách mạng Nga to lớn hơn, gồm có dòng chủ nghĩa xã hội nông nghiệp Narodnik. Ông đã nâng cấp cải tiến triết lý của mình sao cho tương thích với thực trạng đương thời, đồng thời điều hành quản lý nước Nga trong điều kiện kèm theo cuộc chiến tranh, nạn đói, và suy thoái và khủng hoảng kinh tế tài chính. Lenin đã góp phần nhiều điều mới cho chủ nghĩa Marx chính thống, tăng trưởng nó thành chủ nghĩa Lenin .

Vấn đề dân chủ và dân tộc bản địa

Lenin tin rằng chế độ dân chủ đại biểu ở các nước tư bản tạo nên ảo tưởng về dân chủ, trong khi vẫn duy trì cái gọi là “chuyên chế tư sản”. Ông miêu tả chế độ dân chủ đa đảng ở Hoa Kỳ như là “những cuộc đối đầu ngoạn mục và vô nghĩa giữa hai chính đảng tư sản”, theo đó thì cả hai đảng đều được dẫn dắt bởi “những tỉ phú ranh mãnh” bóc lột giai cấp vô sản Mỹ. Ông chống chủ nghĩa tự do (liberalism), thể hiện sự bất đồng cảm đối với sự trân trọng tự do (liberty) như một giá trị, và tin rằng quyền tự do (freedom) dưới ách chủ nghĩa tự do chỉ là gian trá mà thôi, bởi suy cho cùng thì người lao động vẫn bị bóc lột bởi các nhà tư bản.

Lenin khẳng định chắc chắn rằng ” cơ quan chính phủ Xô viết dân chủ gấp triệu lần cộng hòa tư sản dân chủ nhất “, cho rằng dân chủ tư sản là ” một nền dân chủ cho kẻ giàu. ” Lenin coi ” chuyên chính vô sản ” dân chủ là vì nó cho phép công nhân bầu cử đại biểu trong những hội đồng xô viết và quan chức đại diện thay mặt cho họ, thay phiên luân chuyển liên tục, cũng như được cho phép họ tham gia vào việc quản trị nhà nước .

Đời tư và tính cách

Lenin phát biểu trước quần chúng nhân dân tại Quảng trường Moskva; Trotsky và Kamenev đứng bên trái bục diễn thuyết.
(chụp tháng 5 năm 1920)
Lenin nhìn nhận bản thân như một con người tạo ra sự lịch sử vẻ vang, luôn vững tin vào sự chính đáng của công cuộc cách mạng cũng như năng lực chỉ huy của mình. Nhà viết tiểu sử Louis Fischer miêu tả ông là ” một tình nhân những sự đổi khác triệt để và sự dịch chuyển tột cùng “, một người mà cho rằng ” không có giải pháp trung gian. Ông là kiểu người phóng đại cái đúng-sai, đỏ-hoặc-đen “. Đánh giá cao ” năng lực thao tác kỷ cương khác thường ” và ” sự góp sức hết mình cho nghiệp cách mạng ” của Lenin, nhà sử học Richard Pipes viết rằng ông là người cực kỳ có sức hút. Tương tự, Volkogonov cho rằng ” chỉ bằng tính cách của mình, [ Lenin ] đã sẵn có tác động ảnh hưởng đến mọi người “. Trái lại, bằng hữu Gorky của Lenin miêu tả ông là ” một người vững vàng, trẻ trung và tràn trề sức khỏe, bị hói đầu, ” nhìn trông ” khá đời thường ” và ” không có mấy vẻ chỉ huy ” .
[ Các trước tác của Lenin ] đã bật mý chi tiết cụ thể về một con người có ý chí sắt, tự trói buộc mình với sự tự giác kỷ cương, sự khinh bỉ so với kẻ địch và chướng ngại, quyết tâm hờ hững của một người nhiệt thành, động cơ của một người cuồng tín, và năng lực thuyết phục hoặc dọa nạt những kẻ nhu nhược nhờ sự chuyên tâm vào duy nhất một mục tiêu, sự mãnh liệt đường vệ, lối tiếp cận bất nhân nhượng, sự quyết tử bản thân, sự tinh tế chính trị, và sức thuyết phục trọn vẹn [ rằng ông ] nắm giữ cái chân lý tuyệt đối. Cuộc đời ông đã trở thành lịch sử dân tộc của trào lưu Bolshevik .
— Đánh giá của Louis Fischer về Lenin, 1964
Nhà sử học Robert Service cho biết Lenin hồi nhỏ là một người có xúc cảm rất mãnh liệt, thù ghét cay đắng chính quyền sở tại Sa hoàng. Theo Service, Lenin đã tăng trưởng một ” sự gắn bó xúc cảm ” so với những hình tượng anh hùng như Marx, Engels, và Chernyshevsky. Ông sở hữu ảnh chân dung của họ, và từng nói trong một bức thư rằng ông ” ngưỡng mộ ” Marx và Engels. [ g ] Nhà điều tra và nghiên cứu tiểu sử James D. White cho rằng Lenin coi giáo huấn của họ như ” kinh thánh ” hay ” giáo điều “, những thứ ” không cần không tin mà chỉ cần tin cậy “. Theo Volkogonov, Lenin coi chủ nghĩa Marx như ” chân lý tuyệt đối “, theo đó mà hành xử như ” một người cuồng tín “. Tương tự, triết gia Bertrand Russell cảm thấy rằng Lenin biểu lộ một ” niềm tin kiên cường kiểu tôn giáo so với chân lý Marxist “. Nhà viết tiểu sử Christopher Read ví Lenin như ” một phiên bản thế tục của những thủ lĩnh thần quyền, [ những người mà ] lấy tính chính đáng từ cái chân lý [ có vẻ như ] trong những học thuyết của họ, chứ không từ sự ủy thác của nhân dân “. Dẫu vậy Lenin là một người vô thần chỉ trích tôn giáo, tin rằng thực chất của chủ nghĩa xã hội là phản tôn giáo ; vì lẽ ấy nên ông coi chủ nghĩa xã hội Kitô là một khái niệm tự xích míc .

Di sản

Volkogonov, tuy sự không tương đồng với hệ tư tưởng của Lenin, vẫn khen ngợi rằng ” rất hiếm cá thể nào trong lịch sử dân tộc có năng lực đổi khác đáng kể một xã hội lớn ở tầm vĩ mô như vậy. ” Chính quyền của Lenin đã thiết kế xây dựng khung sườn cho mạng lưới hệ thống chính phủ nước nhà quản lý và điều hành Nga xuyên thấu bảy thập kỷ tới ; đồng thời phân phối quy mô cho những nhà nước cộng sản hậu thân, bao trùm 1/3 quốc tế vào giữa thế kỷ thứ 20, noi theo. Vì vậy, tác động ảnh hưởng của Lenin mang tầm cỡ quốc tế. Là một nhân vật lịch sử vẻ vang gây nhiều tranh cãi, Lenin vừa được tôn vinh ca tụng bởi một số ít người, vừa bị trách nhiếc xỉ vả bởi một số ít khác. Ngay cả lúc sinh thời, nhân dân Nga ” có người yêu quý cũng có người thù ghét, có người ngưỡng mộ cũng có người khinh miệt ” ông. Những luồng tư tưởng ấy đã len lỏi vào những điều tra và nghiên cứu về Lenin và chủ nghĩa Lenin, do những chia rẽ tương quan đến lập trường chính trị .

Nhà sử học Albert Resis nhận định rằng nếu Cách mạng Tháng Mười được coi là sự kiện quan trọng nhất của thế kỷ thứ 20, thì Lenin “dù tốt hoặc xấu vẫn phải được công nhận là vị lãnh tụ chính trị quan trọng nhất thế kỷ.” White khen ngợi Lenin là “một trong những nhân vật lịch sử đương đại kiệt xuất mà không cần tranh cãi”. Service cũng ghi nhận rằng vị lãnh tụ Nga được nhiều người xem là một trong những “tác nhân chính yếu” của thế kỷ 20. Read coi ông là “một trong những biểu tượng rộng rãi, dễ nhận ra một cách phổ quát, của thế kỷ thứ 20”. Ryan coi ông là “một trong những cá nhân đáng kể và có tầm ảnh hưởng nhất trong lịch sử đương đại.” Tạp chí Time vinh danh Lenin là một trong 100 nhân vật quan trọng nhất của thế kỷ 20, đồng thời là một trong 25 chính khách tiêu biểu của mọi thời đại.

Ở phương Tây, những nhà nghiên cứu tiểu sử khởi đầu viết về Lenin ít lâu sau khi ông qua đời ; một số ít như Christopher Hill tỏ sự thông cảm so với Lenin, tuy nhiên số khác như Richard Pipes và Robert Gellately lại chỉ trích ông. Các sử gia như Read và Lars Lih thì nỗ lực giữ trung lập hoặc bình phẩm tốt về ông để tránh bị gán mác chính trị. Những người có tình cảm với Lenin tôn vinh ông vì đã góp thêm phần nâng cấp cải tiến thuyết Marxist sao cho tương thích với điều kiện kèm theo kinh tế tài chính – xã hội của Nga lúc bấy giờ. Tường thuật của Liên Xô miêu tả ông là người nhận ra cái không hề tránh khỏi của lịch sử vẻ vang, nhờ đó đã giúp nó chắc như đinh xảy ra. Trái lại, phần nhiều giới sử học phương Tây coi ông như một kẻ thao túng những sự kiện nhằm mục đích tiếm đoạt và chiếm giữ quyền bính chính trị ; họ cáo buộc những tư tưởng của Lenin chỉ là cớ để ông hợp thức hóa những chủ trương thực dụng của mình. Về sau, những người xét lại lịch sử vẻ vang ở cả Nga lẫn phương Tây đều nhấn mạnh vấn đề vào tác động ảnh hưởng của những sáng tạo độc đáo sẵn có từ trước, cũng như áp lực đè nén từ phía nhân dân, lên bản thân Lenin và những chủ trương của ông .
Tôi tôn vinh Lenin như thể một người trọn vẹn quyết tử bản thân và dành trọn tận tâm để thực thi công minh xã hội. Tôi cho rằng chiêu thức của ông ấy chưa thiết thực, tuy nhiên chắc như đinh một điều : ông ấy là mẫu người bảo vệ và chấn hưng quả đât .
— Albert Einstein bình phẩm về Lenin, tạm dịch theo Reiser và Kayser ( 1930 : 141 ) Lỗi harv : không có tiềm năng : CITEREFReiserKayser1930 ( trợ giúp )
Nhiều nhà sử học và điều tra và nghiên cứu tiểu sử cho rằng chính quyền sở tại của Lenin mang đặc thù toàn trị, là một nhà nước công an, và là một chế độ độc tài đơn đảng. Nhiều học giả trong số đó cáo buộc Lenin là độc tài ; Ryan cho rằng Lenin ” không phải độc tài theo nghĩa rằng mọi khuyến nghị của ông phải được đồng ý chấp thuận và trải qua “, bởi lẽ nhiều người đồng cấp khác quan điểm với Lenin vẫn có quyền phủ quyết chúng. Fischer bình chú rằng tuy ” Lenin là một người độc đoán, tuy nhiên ông không phải độc tài kiểu dạng Stalin về sau. ” Volkogonov đánh giá và nhận định rằng Lenin là người đặt nền móng cho ” chuyên chính của Đảng “, còn phải tới thời Stalin thì Liên Xô mới trở thành ” chuyên chính của một người. “Song để công minh mà nói, nhiều nhà phản hồi Marxist, gồm có cả những sử gia phương Tây như Hill và John Rees, phản biện luận điệu vu cáo chính quyền sở tại của Lenin là một chế độ độc tài ; trái lại họ nhìn nhận nó như một phương pháp bảo toàn những yếu tố dân chủ chưa thực tuyệt vời, không cần những tiến trình tuyển cử ở những vương quốc dân chủ tự do. Ryan cho rằng nhà sử học tả khuynh Paul Le Blanc ” đã đánh giá và nhận định rất đúng rằng những phẩm chất cá thể dẫn Lenin đến những chủ trương tàn khốc của ông không nhất thiết là mạnh tay hơn khi so với chủ trương của những nhà chỉ huy phương Tây thế kỷ 20. ” Hơn nữa Ryan cho rằng đấm đá bạo lực cách mạng của Lenin chỉ đơn thuần là công cụ để đạt được mục tiêu nhất định, đơn cử là kiến thiết xây dựng chính sách xã hội chủ nghĩa, tối hậu là quốc tế cộng sản — một quốc tế không còn đấm đá bạo lực. Nhà sử học J. Arch Getty nhận xét : ” Lenin xứng danh được tôn vinh vì ý niệm rằng kẻ hiền có phước được hưởng nước thiên đường, [ h ] rằng có năng lực cho một trào lưu chính trị dựa trên bình đẳng và công minh xã hội. ” Một số tri thức tả khuynh, tiêu biểu vượt trội gồm có Slavoj Žižek, Alain Badiou, Lars T. Lih, và Fredric Jameson, khuyên rằng tất cả chúng ta cần làm bừng cháy lại ý thức cách mạng cương quyết như của Lenin để xử lý những yếu tố chưa ổn đương đại .
Tượng đài LeninTP. Hà Nội năm 2003Arkhangelsk năm 2008Đông Berlin trước năm 1991

Ở Liên Xô và những vương quốc hậu Xô viết

Lăng Lenin trên Quảng trường Đỏ, Moskva, Nga

Ở Liên Xô, tục sùng bái cá nhân đối với Lenin đã manh nha phát triển từ lúc ông còn sống, song chỉ thực sự nổi bật sau khi ông mất. Theo Nina Tumarkin, đây có thể coi là “tục sùng bái lãnh tụ cách mạng công phu nhất” kể từ thời George Washington ở Hoa Kỳ, và thường được miêu tả là mang tính chất “bán tôn giáo”. Tượng bán thân hoặc toàn thân của Lenin được dựng lên ở hầu hết các ngôi làng. Chân dung Lenin xuất hiện khắp nơi, trên các tem bưu chính, đồ gốm, bích chương, cũng như các mặt báo Pravda và Izvestia Xô viết. Những nơi ông từng sinh hoạt đã trở thành bảo tàng đón khách đến thăm thú. Nhiều thư viện, đường phố, nông trang, bảo tàng, thị trấn, và khu vực được đặt theo tên của Lenin, ví dụ như thành phố Petrograd được đổi tên thành “Leningrad” vào năm 1924 và nơi sinh của Lenin là Simbirsk được đổi tên thành Ulyanovsk. Huân chương Lenin trở thành giải thưởng danh giá nhất, chỉ dành cho các cá nhân có thành tích nổi bật. Tuy nhiên những điều này không được Lenin tán thành, hơn nữa còn bị chỉ trích công khai bởi người vợ Krupskaya.

Nhiều nhà nghiên cứu tiểu sử nhận xét rằng các bản thảo của Lenin có giá trị gần giống Kinh Thánh ở Liên Xô. Pipes thêm rằng “ý kiến nào của ông cũng được trích dẫn để hợp thức hóa một chính sách bất kỳ và được nhìn nhận như là chân lý.” Stalin đã hệ thống hóa chủ nghĩa Lenin qua một loạt các bài giảng ở Đại học Sverdlov, rồi cho xuất bản chúng dưới nhan đề Các vấn đề của chủ nghĩa Lenin. Stalin cũng cho sưu tầm các bản thảo của vị lãnh tụ và cất trữ chúng bí mật ở Viện Marx–Engels–Lenin. Tài nguyên ở ngoại quốc như tập sách ở Kraków của Lenin được thu về để lưu trữ trong viện nghiên cứu, thường được mua lại với giá khá đắt. Dưới thời Xô viết, người ta kiểm soát rất chặt các bản thảo này và rất ít cá nhân có quyền truy cập chúng. Tất cả các bản thảo có lợi cho Stalin đều được xuất bản, song các bản thảo khác thì không. Kiến thức về dòng máu phi-Nga và thân thế quý tộc của Lenin đều được giữ kín. Cụ thể thì thông tin về huyết thống Do Thái của Lenin vẫn là bí mật cho đến những năm 1980, có lẽ vì thái độ bài Do Thái ở Nga Xô viết lúc bấy giờ, để không gây ảnh hưởng đến chính sách Nga hóa của Stalin, và có lẽ để không cho cộng đồng thù Do Thái quốc tế quay sang thù luôn cả Liên Xô. Kể từ đó, các phe chính trị cánh hữu ở Nga thường lợi dụng phát hiện này để vu khống rằng Lenin định nhổ rễ văn hóa Nga. Dưới chế độ của Stalin, Lenin thường được miêu tả là người bằng hữu thân thiết của ông ta, người đã ủng hộ Stalin lên nắm quyền. Thời Xô viết, tổng cộng năm ấn bản khác nhau của các tác phẩm của Lenin đã được xuất bản bằng tiếng Nga, bản đầu tiên vào năm 1920 và bản cuối cùng trong khoảng 1958-1965; bản thứ năm được tuyên bố là “hoàn chỉnh”, nhưng trên thực tế thì nhiều thông tin vẫn bị lược bỏ vì lí do chính trị.

Tượng Lenin ở Khmelnytski bị đám đông quá khích kéo đổ trong phong trào Euromaidan 2014

Sau khi Stalin qua đời, Nikita Khrushchyov trở thành lãnh đạo của Liên Xô và khơi mào cuộc phi Stalin hóa, trích dẫn các bản thảo của Lenin, gồm cả những nhận xét về Stalin, để hợp thức hóa chiến dịch đó. Khi Mikhail Gorbachyov lên nắm quyền vào năm 1985, ông thực hiện các chính sách glasnost và perestroika, cũng xưng là dựa trên các nguyên tắc do Lenin chỉ ra. Cuối năm 1991, giữa sự tan rã hỗn loạn của Liên Xô, Tổng thống Nga Boris Yeltsin ra lệnh tước quyền kiểm soát kho lưu trữ Lenin của Đảng Cộng sản, đặt nó dưới sự giám sát của Trung tâm Lưu trữ và Nghiên cứu Tư liệu Lịch sử đương đại. Đợt chuyển giao này đã hé lộ 6.000 bản thảo chưa từng được công bố của Lenin, sau được giải mật và khai mở cho giới nghiên cứu truy cập. Kể từ năm 1991 thì đã có một số bàn tán về việc di dời thi hài Lenin từ Lăng Quảng trường Đỏ tới Tường điện Kremlin để chôn cất. Boris Yeltsin, được sự ủng hộ của Giáo hội Chính thống giáo Nga, từng định đóng cửa Lăng Lenin và chôn cất ông tại Nghĩa trang Volkov, St. Petersburg, cạnh nơi yên nghỉ của thân mẫu Maria Alexandrovna Ulyanova. Tuy nhiên Tổng thống kế nhiệm là Vladimir Putin phản đối điều này vì cho rằng việc cải táng Lenin sẽ làm phật lòng các thế hệ từng sinh sống và chiến đấu dưới 70 năm chế độ Xô viết.[502][503]

Năm 2012, nhiều đảng viên của Đảng Dân chủ Tự do Nga đề xuất kiến nghị tháo dỡ những tượng đài Lenin. Ý kiến này nhận được sự ủng hộ của một bộ phận Đảng Thống nhất hiện đang nắm quyền ở Nga, tuy nhiên bị đảng Cộng sản Nga phản đối kinh hoàng. Dự luật này rốt cuộc bị rút lại. Nga vẫn lưu giữ 7.000 bức tượng Lenin sống sót vào năm 1991 ; tính đến năm 2022, khoảng chừng 6.000 tượng đài Lenin vẫn sống sót trên khắp quốc gia này. [ 505 ]Trong làn sóng biểu tình Euromaidan từ năm 2013 – năm trước, tượng đài Lenin ở nhiều thành phố trên khắp Ukraina đã bị những đám đông quá khích phá hoại và kéo đổ. Vào tháng 4 năm năm ngoái, cơ quan chính phủ Ukrainia ra lệnh dỡ bỏ tổng thể những tượng đài còn sót lại tuân theo luật phi cộng sản hóa ở nước này. Trong cuộc xâm lược tổng lực Ukraina của Nga vào năm 2022, nhiều bức tượng Lenin trước đó từng bị hạ bệ đã được dựng trở lại bởi quân Nga ở những khu vực bị chiếm đóng. Những hành vi này tuy nhiên chẳng tương quan gì đến chủ nghĩa cộng sản, mà thay vào đó chỉ nhằm mục đích mục tiêu phô diễn bá quyền của quân xâm lược Nga so với Ukraina. [ 508 ] [ 509 ] [ 510 ] [ 511 ]

Đối với trào lưu cộng sản quốc tế

Theo nhà viết tiểu sử David Shub ( 1965 ), tấm gương của Lenin và những ý tưởng sáng tạo của ông đã góp thêm phần ” xây nên cơ sở của trào lưu Cộng sản thời nay. ” Các nhà nước xã hội chủ nghĩa học hỏi từ tư tưởng của Lenin Open khắp quốc tế trong khoảng chừng thế kỷ thứ 20. Năm 1972, nhà sử học Marcel Liebman chứng minh và khẳng định rằng ” hiếm có trào lưu nổi dậy nào thời nay, từ Mỹ Latinh đến Angola, mà không thuộc về phạm trù di sản của chủ nghĩa Lenin. “

Sau khi Lenin qua đời, Stalin cho hệ thống hóa lại chủ nghĩa Marx-Lenin, về sau được kế thừa và diễn giải theo nhiều hướng khác nhau bởi các phe phái đối lập trong phong trào cộng sản. Trotsky, khi lưu vong ở ngoại quốc, đã chê trách rằng chủ nghĩa Stalin là sự báng bổ đối với chủ nghĩa Lenin, một ý thức hệ mà đã trở nên quá quan liêu và chuyên quyền của bản thân Stalin. Chủ nghĩa Marx–Lenin đã được dung hòa với các phong trào cách mạng nổi bật của thế kỷ 20, góp phần phát sinh ra nhiều dòng tư tưởng mới như chủ nghĩa Stalin, Juche, tư tưởng Mao Trạch Đông, tư tưởng Hồ Chí Minh, và tư tưởng Castro. Trái lại, nhiều nhà cộng sản Tây Âu về sau, chẳng hạn như Manuel Azcárate và Jean Ellenstein, có quan điểm cho rằng Lenin và các ý tưởng của ông không thực sự quá quan trọng đối với việc đạt đến mục đích cuối cùng của chủ nghĩa cộng sản. Vì vậy, họ tự nhận là những người Marxist song không phải Marxist-Leninist.

Xem thêm

Phụ chú

  1. ^ Thời điểm chính quyền sở tại Xô viết của Đảng Bolshevik và Cách mạng Xã hội chủ nghĩa Tả khuynh công bố giải tán Quốc hội Lập hiến chính là ngày kết thúc nhiệm kỳ .
  2. ^ Gia đình Lenin có tổng số tám anh chị em, tuy nhiên chỉ có bón người được liệt kê ở đây và Lenin sống qua tuổi 20 .
  3. ^ Vla-đi-mia I-lích Lê-ninChính tả tiếng Nga : Влади ́ мир Ильи ́ ч Ле ́ нин, phiên âm tiếng Việt
  4. ^ tiếng Nga: Влади ́ мир Ильи ́ ч Улья ́ нов
  5. ^ người Chuvash, Có nhiều suy đoán cho rằng ông là người Nga người Mordvin, hoặc người Kalmyk
  6. ^ Chữ N ở đây thực ra không tượng trưng cho gì hết, người ta thường hiểu nhầm rằng nó là viết tắt của Nikolai .
  7. ^ Cụ thể là lá thư gửi bà Inessa Armand vào ngày 30 tháng 1 năm 1917 .
  8. ^ Nguyên văn ở đây là thành ngữ tiếng Anh ” the meek shall inherit the earth ” .

Tham khảo

Cước chú

Thư mục

Tiếng Việt
  • Lenin, Vladimir Ilyich (2005). Đinh Lục; Trần Trung Thành; Vũ Phương Hà (biên tập). V. I. Lê-nin Toàn tập, tập 33: Nhà nước và cách mạng. Hà Nội: Nhà xuất bản Chính trị quốc gia.
  • Lenin, Vladimir Ilyich (2006a). Hoàng Phong Hà; Phạm Việt (biên tập). V. I. Lê-nin Toàn tập, tập 35: Tháng Mười 1917 – Tháng Ba 1918. Hà Nội: Nhà xuất bản Chính trị quốc gia.
  • Lenin, Vladimir Ilyich (2006b). Ban Kinh tế (biên tập). V. I. Lê-nin Toàn tập, tập 45: Tháng Ba 1922 – Tháng Ba 1923. Hà Nội: Nhà xuất bản Chính trị quốc gia.

Ngoại ngữ

Đọc thêm

Liên kết ngoài

Bài viết liên quan

Tin mới

chuyen nap gas dieu hoa

Chuyên Nạp Gas Điều Hòa Gia Đình Giá Rẻ Nhập Khẩu Giá Gốc
bao-duong-dieu-hoa-tai-ha-noi-chuyen-nghiep

Bảo Dưỡng Điều Hòa Tại Hà Nội [ Giảm 20% Từ 2 Máy ]
chuyen bao duong dieu hoa

Chuyên Bảo Dưỡng Điều Hòa Tại Nhà Và Cơ Quan Có VAT

Sửa Điều Hòa Tại Nhà Hà Nội Kiểm Tra Khắc Phục Nhanh

Chuyên Lắp Điều Hòa Tại Nhà Và Cơ Quan Có VAT Giá 300k 1 Bộ
Lỗi E-45 Máy Giặt Electrolux Sửa Ngay Kẻo Hỏng Nặng!

Lỗi E-45 Máy Giặt Electrolux Sửa Ngay Kẻo Hỏng Nặng!
Tủ lạnh Sharp lỗi H-28 Nguyên nhân và cách khắc phục

Tủ lạnh Sharp lỗi H-28 Nguyên nhân và cách khắc phục
10 Họa Tiết Giấy Dán Tường Đẹp Nhất Cho Phòng Khách

10 Họa Tiết Giấy Dán Tường Đẹp Nhất Cho Phòng Khách
Lỗi E-44 máy giặt Electrolux nguyên nhân & khắc phục

Lỗi E-44 máy giặt Electrolux nguyên nhân & khắc phục
Hướng dẫn khắc phục Lỗi H27 tủ lạnh Sharp

Hướng dẫn khắc phục Lỗi H27 tủ lạnh Sharp

Xem nhiều

chuyen nap gas dieu hoa

Chuyên Nạp Gas Điều Hòa Gia Đình Giá Rẻ Nhập Khẩu Giá Gốc
bao-duong-dieu-hoa-tai-ha-noi-chuyen-nghiep

Bảo Dưỡng Điều Hòa Tại Hà Nội [ Giảm 20% Từ 2 Máy ]
chuyen bao duong dieu hoa

Chuyên Bảo Dưỡng Điều Hòa Tại Nhà Và Cơ Quan Có VAT

Sửa Điều Hòa Tại Nhà Hà Nội Kiểm Tra Khắc Phục Nhanh

Chuyên Lắp Điều Hòa Tại Nhà Và Cơ Quan Có VAT Giá 300k 1 Bộ

8 hư hỏng trên máy giặt có thể xảy ra do lỗi board (bo)

10 cửa hàng công nghệ tỉnh Hà Tĩnh uy tín nhất hiện nay
xin gia hạn hợp đồng xây dựng - Các trường hợp cần gia hạn

công văn xin gia hạn hợp đồng xây dựng – Các trường hợp cần gia hạn
Tìm hiểu chi tiết về các tiêu chuẩn cát đắp nền - trong xây dựng

Tìm hiểu chi tiết về các tiêu chuẩn cát đắp nền – trong xây dựng
CÁC CÔNG TÁC KHI XÂY DỰNG VÁCH TẦNG HẦM CHO NHÀ PHỐ

CÁC CÔNG TÁC KHI XÂY DỰNG VÁCH TẦNG HẦM CHO NHÀ PHỐ
Alternate Text Gọi ngay