Bia tiến sĩ tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám là Di sản tư liệu thế giới
 Phóng to |
| Bia tiến sĩ – Ảnh tư liệu |
Sau mộc bản triều Nguyễn, bia tiến sỹ Văn Miếu là di sản tư liệu thứ 2 của Nước Ta được đưa vào hạng mục di sản tư liệu thuộc chương trình Ký ức quốc tế ( Memory of the World ) của UNESCO. Đây là sự kiện vô cùng ý nghĩa với TP. hà Nội trước thềm đại lễ 1.000 năm Thăng Long – Thành Phố Hà Nội .
Pho “ sử đá ” đồ sộ
Bia đá đặt tại khu di tích lịch sử Văn Miếu – Quốc Tử Giám vinh danh tên tuổi những người đỗ trong các kỳ thi tuyển tiến sỹ triều Lê và Mạc. Trên mỗi tấm bia khắc một bài văn ( bài ký ) bằng chữ Hán, nội dung ghi lại lịch sử vẻ vang của các khoa thi tổ chức triển khai từ năm 1442 – 1779. Có 82 tấm bia tương ứng với 82 khoa thi được dựng. Tấm bia tiến sỹ tiên phong được dựng năm 1484 đời vua Lê Thánh Tông, ghi lại lịch sử vẻ vang khoa thi năm 1442. Tấm bia sau cuối được dựng vào năm 1780 cho khoa thi tổ chức triển khai vào năm 1779 .
Có thể tìm thấy ở đây tên tuổi của nhiều danh nhân từng được nhắc nhiều trong các sách sử Việt Nam như nhà sử học Ngô Sĩ Liên – tiến sĩ năm 1442 đã soạn bộ sách Đại Việt sử ký toàn thư; nhà bác học Lê Quý Đôn – tác giả của Đại Việt thông sử, Kiến văn tiểu lục, Vân đài loại ngữ…; nhà chính trị, ngoại giao lỗi lạc Ngô Thì Nhậm đỗ tiến sĩ khoa 1775 đã giúp vua Quang Trung chiến thắng quân Thanh trong trận Ngọc Hồi – Đống Đa lịch sử…
Không chỉ là nguồn tư liệu đa dạng và phong phú phản ánh một quá trình lịch sử dân tộc hơn 300 năm dưới triều Lê – Mạc, bia tiến sỹ Văn Miếu còn là bức tranh sinh động về việc tuyển dụng và giảng dạy nhân tài độc lạ ở Nước Ta, bộc lộ ở tư tưởng trị quốc dựa vào nhân tài .
Ngay ở tấm bia tiên phong ( khoa 1442 ) đã chỉ rõ “ Hiền tài là nguyên khí vương quốc, nguyên khí vững thì thế nước mạnh và thịnh, nguyên khí kém thì thế nước yếu và suy, cho nên vì thế các đấng thánh đế minh vương không ai không chăm sóc thiết kế xây dựng nhân tài ” .
Tấm bia năm 1448 lại nhắc “ Nhân tài so với vương quốc quan hệ rất lớn ” và “ Phải có giảng dạy sau mới có nhân tài ”. Nhiều tấm bia sau cũng nhắc đi nhắc lại ý “ nhân tài là nguyên khí vương quốc ” ; bia các năm 1556, 1604, 1703, 1763, 1772 nhấn thêm ý “ phải vun trồng, tu dưỡng nhân tài ” .
Từ những tấm bia tiến sỹ, người đời sau lĩnh hội được nguồn tư liệu có giá trị để khám phá thân thế, sự nghiệp của các sứ thần Nước Ta, cùng mối quan hệ bang giao giữa các nước vùng Đông Bắc Á. Trong số 1.304 tiến sỹ được khắc tên trên 82 bia đá ở Văn Miếu – Văn Miếu có 225 vị từng được cử đi sứ sang Trung Quốc vào các triều Minh ( 1368 – 1644 ), triều Thanh ( 1644 – 1911 ) .Mặt khác, trong các nước có ảnh hưởng của Nho giáo như Trung Quốc, Hàn Quốc, Việt Nam thì chỉ có Việt Nam có bia tiến sĩ mang nội dung phản ánh tư tưởng chính trị, triết học, giáo dục khoa cử của triều đại, nhờ đó có thể nghiên cứu sự phát triển, thay đổi của Nho giáo trong việc quản lý đất nước của các triều đại ở khu vực thông qua bài văn khắc trên bia.
Xứng tầm di sản quốc tế
Giá trị và nét độc lạ của 82 bia tiến sỹ chính là những bài văn khắc trên bia. Trên quốc tế nhiều nước dựng bia, nhưng chỉ duy nhất bia tiến sỹ Văn Miếu có bài ký ghi lịch sử dân tộc các khoa thi và triết lý của triều đại về nền giáo dục và giảng dạy, sử dụng nhân tài. Những bài ký trên bia tiến sỹ được viết bằng chữ Hán với những cách viết khác nhau, khiến mỗi tấm bia như một tác phẩm thư pháp .
Những bài văn bia này phần nhiều đều do những danh nhân văn hóa, tri thức lớn của quốc gia soạn, nên về cơ bản là những tác phẩm vô giá, góp thêm phần làm ra truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống, giáo dục của Nước Ta. Có thể kể đến bài ký đề tên tiến sỹ khoa Nhâm Tuất ( 1442 ) do Thân Nhân Trung ( từng giữ chức thượng thư bộ lại, Đông các đại học sĩ kiêm tế tửu Quốc Thử Giám ) soạn .
Trong đó có đoạn “ Kính nghĩ : việc dựng bia đá là cốt để làm cho thịnh ý mưu trị cầu hiền của các bậc thánh đế thần tông được lưu truyền mãi mãi. Đó chính là phép lớn để rèn giũa người đời và là điều rất may cho Nho học ”. Đoạn khác lại nêu vấn đề “ Hiền tài là nguyên khí của vương quốc ”, rồi lại đặt câu hỏi “ Kẻ sĩ ở chốn trường ốc lều tranh, danh phận thật là nhỏ mọn mà được triều đình tôn vinh rất mực như thế thì người mang danh kẻ sĩ phải trọng thân mình mà lo báo đáp, đáng phải như thế nào ? ” .Mỗi tấm bia còn là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, kết tinh trí tuệ, bàn tay của những nhà văn hóa, thư pháp, nghệ nhân hàng đầu Việt Nam các thời kỳ và là loại hình văn bản đặc biệt của di sản tư liệu, làm phong phú thêm cho thể loại của ký ức thế giới. Tất cả 82 bia tiến sĩ ở Văn Miếu – Quốc Tử Giám đều được chế tác theo cùng một phong cách: bia dẹp, trán cong, hình vòm.
Các tấm bia được đặt trên sống lưng rùa, rùa cũng được tạo dáng theo một phong thái chung : to, đậm và chắc khỏe. Trang trí trên bia rất phong phú, phản ánh sự tăng trưởng hình tượng thẩm mỹ và nghệ thuật theo thời hạn, nhờ đó hiểu được lịch sử vẻ vang tăng trưởng mỹ thuật của Nước Ta từ thế kỷ 15-18. Đây được coi là những dẫn chứng sôi động của trí tuệ và bàn tay khôn khéo của những nghệ nhân Nước Ta .
Cho đến nay bia tiến sỹ Văn Miếu vẫn là những bản gốc duy nhất được lưu giữ tại chỗ, liên tục kể từ khi được dựng ; hầu hết các hoa văn và văn tự còn rõ, có năng lực đọc được. Các bài văn bia cho biết rõ ngày tháng dựng bia, tên của người soạn văn bia, người dựng bia. Chữ viết trên bia, các hoa văn trang trí cùng phong thái tạo dáng bia, rùa đều mang dấu ấn của thời đại sản sinh ra chúng. Điều này khẳng định tính xác nhận, nguyên bản, duy nhất của tư liệu – những tiêu chuẩn quan trọng mà chương trình Ký ức quốc tế đặt ra .
Ngày nay bia tiến sỹ tại Văn Miếu – Văn Miếu vẫn có sức hút can đảm và mạnh mẽ so với các học giả, hành khách, chính khách trong và ngoài nước. Hằng ngày có hàng ngàn hành khách trong và ngoài nước đến chiêm ngưỡng và thưởng thức, khám phá về chính sách tuyển chọn và đào tạo và giảng dạy nhân tài, sử dụng hiền tài, quan điểm về giáo dục của người Nước Ta xưa. Rất nhiều nguyên thủ vương quốc, chính khách quan trọng của các nước trên quốc tế đã đến đây và nhìn nhận cao giá trị và ý nghĩa của những tấm bia đá .
Source: https://suadieuhoa.edu.vn
Category : Hỏi Đáp
